برفک دهان (oral thrush)
برفک دهان که به آن کاندیدیازیس دهانی هم می گویند بیماری است که در آن قارچ کاندیدا آلبیکنس در حفره دهان جمع می شود. کاندیدا یک میکروارگانیسم طبیعی در دهان است اما گاه شرایط به گونه ای می شود که زیاد رشد کرده و علائمی را ایجاد می نماید.
برفک دهان باعث ایجاد ضایعات سفید کرمی روی زبان یا داخل گونه می شود. گاه برفک به سقف دهان، لثه ها یا لوزه ها یا پشت حلق انتشار می یابد.
اگرچه برفک دهان ممکن است در هر کسی دیده شود اما بیشتر در نوزادان و کودکان دیده می شود، چون سیستم ایمنی آنها ضعیف است. در سایر افراد اگر سیستم ایمنی سرکوب شده باشد یا بیماری های خاص داشته باشند یا داروهای خاصی مصرف کنند شانس ابتلا افزایش می یابد. برفک دهان در افراد سالم مساله ای جزئی محسوب می شود اما اگر سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشید علائم ممکن است شدید شده و کنترل آن سخت گردد.
برفک دهان باعث ایجاد ضایعات سفید کرمی روی زبان یا داخل گونه می شود. گاه برفک به سقف دهان، لثه ها یا لوزه ها یا پشت حلق انتشار می یابد.
اگرچه برفک دهان ممکن است در هر کسی دیده شود اما بیشتر در نوزادان و کودکان دیده می شود، چون سیستم ایمنی آنها ضعیف است. در سایر افراد اگر سیستم ایمنی سرکوب شده باشد یا بیماری های خاص داشته باشند یا داروهای خاصی مصرف کنند شانس ابتلا افزایش می یابد. برفک دهان در افراد سالم مساله ای جزئی محسوب می شود اما اگر سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشید علائم ممکن است شدید شده و کنترل آن سخت گردد.
تشخیص:
آزمون‌های تشخیصی می‌توانند شامل خراش دادن پلاک و بررسی ماده در زیرمیکروسکوپ باشند.
دلایل:
- قارچی به نام کاندیدا آلبیکنس . معمولاً به تعداد کم در دهان وجود دارد ولی عوامل خاصی ممکن است باعث تکثیر بیش از حد آن شوند.
- درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها: ممکن است تعادل طبیعی ارگانیسم‌ها را در دهان برهم زند و باعث ایجاد برفک گردد.
- زایمان: نوزادان ممکن است عفونت را در حین عبور از مجرای زایمان کسب کنند به خصوص اگر مادر دچار عفونت مهبل با یک مخمر باشد. برفک ظرف چند ساعت تا 7 روز پس از تولد ظاهر می‌شود.
- سالخوردگی: افراد مسن‌تر به خاطر مقاومت طبیعی کمتر دچار برفک می‌گردند.
درمان معمولاً ظرف 3 روز این عفونت را پاک می‌کند. این بیماری خطرناک یا جدی نیست ولی تمایل به عود دارد.
برخی بیماری ها شانس ابتلا به برفک دهان را بالا می برند. سرطان، ایدز، دیابت شیرین و عفونت های مخمری واژن از این جمله اند.
برخی بیماری ها شانس ابتلا به برفک دهان را بالا می برند. سرطان، ایدز، دیابت شیرین و عفونت های مخمری واژن از این جمله اند.
عوامل تشدید کننده بیماری:
- تغذیه نامناسب
- بیماری که باعث کاهش مقاومت شده باشد.
- ایدز (برفک در بزرگسالان، جزئی از معیارهای تشخیصی ایدز به شمار می‌رود).
- دیابت شیرین
- التهاب ناشی از دندان‌های مصنوعی
- مصرف مزمن استروییدها (خوراکی یا استنشاق)
مراقبت:
هدف درمان برفک دهان توقف گسترش سریع قارچ است اما روش درمان به سن، سلامت عمومی بدن و علت عفونت بستگی دارد.
- بزرگسالان و کودکان سالم: پزشک داروهای ضدقارچ تجویز می کند. اشکال مختلفی از این داروها وجود دارد؛ از جمله لوسیون ها، قرص ها یا مایعاتی که در دهان قرقره می کنید و سپس می بلعید.
- نوزادان و مادران شیرده: در این صورت درمان برای مادر و نوزاد همزمان صورت می گیرد. معمولا یک داروی ضدقارچ خفیف برای نوزاد و یک پماد ضدقارچ برای سینه های مادر. از پزشک خود سوال کنید بهترین روش تمیز کردن نوک سینه، سر شیشه، پستانک و هر چیزی که با برفک دهان و سینه تماس داشته است چیست؟
- بزرگسالانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند: در اکثر مواقع پزشک داروهای ضدقارچ تجویز می کند. اما کاندیدا آلبیکنس به بسیاری از داروهای ضدقارچ مقاوم است بخصوص در بیمارانی که در مراحل آخر ایدز هستند. بنابراین ممکن است دارویی بنام آمفوتریسین B استفاده شود اما فقط در صورتی که سایر داروها موثر واقع نشوند چرا که اثرات جانبی شدیدی دارد
رعایت بهداشت دهان و دندان
وقوع این عفونت در میان سالمندان، به‌خصوص آنها که از دندان‌های مصنوعی استفاده می‌کنند شایع‌تر است و در اغلب موارد با بهداشت صحیح دهان قابل پیشگیری است.
رعایت بهداشت دهان و مصرف ضدقارچ‌های خوراکی معمولا برای درمان کاندیدیازیس دهانی بدون عارضه کافی است. بهداشت دهان شامل تمیز کردن دندان‌ها، حفره دهان، زبان و دندان‌های مصنوعی است. دندان‌های مصنوعی باید روزانه تمیز و ضدعفونی شوند و در طول شب یا حداقل 6 ساعت در روز بیرون از دهان بمانند. دندان‌های مصنوعی را باید در محلول تمیزکننده‌ای نظیر کلرهگزیدین غوطه‌ور کرد. محلول‌هایی نظیر کلرهگزیدین در حذف کاندیدا کمک‌کننده هستند. هنگام شستن دهان با ضدقارچ‌های موضعی، دندان‌های مصنوعی را باید برداشت تا ترکیبات ضدقارچ بتوانند با مخاط دهان تماس داشته باشند. باید مطمئن شد که محلول ضدقارچ برای چند دقیقه‌ای سطح مخاط را می‌پوشاند. پس از ضدعفونی کردن دندان‌های مصنوعی، باید آنها را در معرض هوای آزاد قرار داد. اگر کلرهگزیدین پس از ضدعفونی به خوبی زدوده نشود، می‌تواند باعث تغییر رنگ دندان مصنوعی و نیز دندان طبیعی شود. در بیمارانی که دندان مصنوعی‌شان به خوبی اندازه نیست، احتمال گسترش عفونت به دلیل آسیب بافت اپیتلیال بیشتر است. رعایت منظم بهداشت دهان و دندان، در کنار معاینه مرتب در اغلب استفاده‌کنندگان از دندان‌های مصنوعی از کاندیدیازیس دهانی پیشگیری می‌کند. ترکیب کردن نیستاتین و کلرهگزیدین دیگلوکونات-یک ضدعفونی‌کننده دندان‌های مصنوعی-هر دو دارو را غیرفعال می‌کند؛ بنابراین نباید به صورت ترکیبی به‌کار برده شوند.
درمان ضدقارچ موضعی، خط اول درمان کاندیدیازیس دهانی بدون عارضه است و هرجا که درمان سیستمیک لازم است، درمان موضعی باید ادامه یابد زیرا دوز و طول مدت مصرف داروی سیستمیک را کاهش می‌دهد. عوارض ناخواسته درمان سیستمیک و تداخلات دارویی که به دنبال مصرف داروهای سیستمیک ایجاد می‌شوند، در ادامه مصرف داروهای موضعی مشاهده نمی‌شود.
رعایت بهداشت دهان و مصرف ضدقارچ‌های خوراکی معمولا برای درمان کاندیدیازیس دهانی بدون عارضه کافی است. بهداشت دهان شامل تمیز کردن دندان‌ها، حفره دهان، زبان و دندان‌های مصنوعی است. دندان‌های مصنوعی باید روزانه تمیز و ضدعفونی شوند و در طول شب یا حداقل 6 ساعت در روز بیرون از دهان بمانند. دندان‌های مصنوعی را باید در محلول تمیزکننده‌ای نظیر کلرهگزیدین غوطه‌ور کرد. محلول‌هایی نظیر کلرهگزیدین در حذف کاندیدا کمک‌کننده هستند. هنگام شستن دهان با ضدقارچ‌های موضعی، دندان‌های مصنوعی را باید برداشت تا ترکیبات ضدقارچ بتوانند با مخاط دهان تماس داشته باشند. باید مطمئن شد که محلول ضدقارچ برای چند دقیقه‌ای سطح مخاط را می‌پوشاند. پس از ضدعفونی کردن دندان‌های مصنوعی، باید آنها را در معرض هوای آزاد قرار داد. اگر کلرهگزیدین پس از ضدعفونی به خوبی زدوده نشود، می‌تواند باعث تغییر رنگ دندان مصنوعی و نیز دندان طبیعی شود. در بیمارانی که دندان مصنوعی‌شان به خوبی اندازه نیست، احتمال گسترش عفونت به دلیل آسیب بافت اپیتلیال بیشتر است. رعایت منظم بهداشت دهان و دندان، در کنار معاینه مرتب در اغلب استفاده‌کنندگان از دندان‌های مصنوعی از کاندیدیازیس دهانی پیشگیری می‌کند. ترکیب کردن نیستاتین و کلرهگزیدین دیگلوکونات-یک ضدعفونی‌کننده دندان‌های مصنوعی-هر دو دارو را غیرفعال می‌کند؛ بنابراین نباید به صورت ترکیبی به‌کار برده شوند.
درمان ضدقارچ موضعی، خط اول درمان کاندیدیازیس دهانی بدون عارضه است و هرجا که درمان سیستمیک لازم است، درمان موضعی باید ادامه یابد زیرا دوز و طول مدت مصرف داروی سیستمیک را کاهش می‌دهد. عوارض ناخواسته درمان سیستمیک و تداخلات دارویی که به دنبال مصرف داروهای سیستمیک ایجاد می‌شوند، در ادامه مصرف داروهای موضعی مشاهده نمی‌شود.
رژیم غذایی
در شیرخواران تغییری لازم نیست. سایر کودکان و بزرگسالان باید مایعات کافی همراه با شیر، ژلاتین مایع، بستنی، فرنی، آب، چای یا سایر نوشیدنی‌ها و غذاهایی را مصرف کنید که به راحتی قابل بلع هستند. در صورت دردناک بودن لکه‌ها، برای نوشیدن از نی استفاده کنید.
علائم:
علائم برفک دهان در ابتدا ممکن است شما را متوجه نکند. بسته به علت زمینه ای ممکن است به آرامی یا ناگهانی بروز کند و روزها، هفته ها یا ماه ها ادامه یابد. علائم به شرح زیر است:
- ضایعات سفید کرمی روی زبان، داخل گونه و گاه روی سقف دهان، لثه ها و لوزه
- ضایعات کمی برآمده با ظاهری شبیه به پنیر کوتاژ (پنیر نرم)
- قرمزی یا درد به اندازه ای که خوردن و بلعیدن را برای شما سخت می کند
- خونریزی ضایعات درصورتی که مالیده یا خراشیده شوند
- ترک خوردگی و قرمزی در گوشه های دهان (بخصوص در افرادی که پروتزهای مصنوعی در دهان دارند)
- احساس پنبه ای در دهان
- از دست دادن قدرت چشایی
- در موارد شدید ممکن است ضایعات به داخل مری انتشار یابد. اگر چنین شود بلع برای شما سخت خواهد شد و یا احساس می کنید غذا در گلویتان گیر کرده است.
نوزادان و مادران شیرده
در نوزادان علاوه بر وجود ضایعات دهانی سفید رنگ، اشکال در تغذیه یا افزایش بی قراری و تحریک پذیری از دیگر نشانه های برفک دهان است. نوزاد حین شیر خوردن بیماری را به مادرش منتقل می کند. پس از آن عفونت بین سینه مادر و دهان نوزاد بارها منتقل می گردد.
مادرانی که سینه هایشان به برفک دهان آلوده شده است علائم زیر را مشاهده می کنند:
- نوک سینه قرمز، حساس، ترک خورده یا خارش دار می شود
- دایره تیره رنگ اطراف نوک سینه براق یا پوسته پوسته می شود
- درد غیرعادی نوک سینه بین شیردهی ها یا درد غیرعادی حین شیردهی
- درد تیرکشنده عمیق داخل سینه ها
کی به پزشک مراجع کنم؟
- اگر علایم کم‌آبی (چشم‌های گود رفته، الاستیسیته کم پوست و خستگی) در یک کودک ظاهر شوند.
- ایجاد تب
- ظاهر شدن ضایعات در پوست یا مهبل
- اگر علایم عفونت باکتریایی ثانویه (درد، قرمزی، حساسیت به لمس، تورم، گاهی تب) در دهان ظاهر شوند.
عوارض برفک دهان
برفک دهان در کودکان و بزرگسالان سالم ندرتا باعث بروز مشکل می شود اما در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند مثل بیماران سرطانی یا ایدز که تحت درمانند، برفک دهان می تواند عوارض جدی ایجاد کند. عدم درمان برفک دهان در این گروه، ممکن است منجر به عفونت های کاندیدای سیستمیک جدی تری شود. اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید برفک ممکن است به مری یا سایر قسمت های بدنتان انتشار پیدا کند.