شوک آنافیلاکتیک (Anaphylaxis)
شوک آنافیلاکتیک که آنافیلاکسی نیز نامیده می‌شود، یک واکنش سریع و حاد آلرژیک بوده و یکی از دلهره‌آورترین فوریت‌های پزشکی است که والدین ممکن است با آن روبرو شوند. این شوک زمانی آغاز می‌شود که سیستم ایمنی بدن یک ماده بی‌خطر را به عنوان یک خطر جدی شناسایی کرده و به آن پاسخ شدید بدهد، که موجبِ آزاد شدن هیستامین و برخی مواد شیمیایی دیگر می شود و نشانه‌هایی را به دنبال خواهد داشت که برخی از آنها می‌توانند منجر به مرگ شوند.
تشخیص:
آنافیلاکسی با علایمش شناخته می‌شود. افراد با سابقه واکنش‌های حساسیتی بیشتر در معرض خطر آنافیلاکسی هستند و تست‌های پوستی می‌توانند کمکی باشد که نشان دهند چه ماده‌ای می‌تواند باعث بروز واکنش‌های شدید شود.
پیشگیری
تنها راه پیشگیری، اجتناب از تماس با مواد حساسیت‌زا (مانند پنی‌سیلین) است اما در بعضی موارد برای درمان بعضی عفونت‌ها، فقط پنی‌سیلین جوابگو است. در این صورت ممکن است پزشک از روش حساسیت‌زدایی استفاده کند که در آن ماده حساسیت‌زا، به دفعات به مقادیر بسیار کم، به بیمار تزریق می‌شود تا حساسیت به آن کاهش یابد. البته چنین کاری فقط در شرایط کنترل‌شده و به‌وسیله متخصص امکان‌پذیر است. به افرادی که سابقه چنین حساسیت‌هایی داشته‌اند، توصیه می‌شود وسایل موردنیاز برای درمان شوک (ماند آمپول آماده مصرف اپی نفرین) را همیشه همراه خود داشته باشند. به علاوه، در صورت مراجعه به پزشک یا دندان‌پزشک، وضعیت خود را با پزشک حتما در میان بگذارند و قبل از خوردن هر دارو، با پزشک یا داروساز داروخانه در مورد احتمال بروز حساسیت مشورت کنند. والدین کودکانی که چنین واکنش‌هایی داشته‌اند نیز باید به اولیای مدرسه در مورد احتمال بروز حساسیت یا شوک آنافیلاکسی اطلاع‌رسانی کنند و داروهای لازم را در اختیار آنها (کادر مدرسه) قرار دهند تا در صورت بروز وضعیت اورژانس استفاده شود.دلایل:
شایع‌ترین عوامل شوک آنافیلاکتیک عبارتند از:
غذاها: در غرب، کره بادام‌زمینی، آجیل، گندم، میگو و خرچنگ‌های خوراکی، شیر و تخم‌مرغ باعث بروز این شوک می‌شوند و در کشورهای جنوب شرق آسیا، نخود و در خاورمیانه کنجد.
داروها: هر دارویی ممکن است توانایی ایجاد شوک آنافیلاکسی را داشته باشد اما معروف‌ترین دارو در این میان پنی‌سیلین است. آنافیلاکسی به پنی‌سیلین، در یک نفر از هر 10 هزار نفر دیده می‌شود. این واکنش‌ها، به‌خصوص در موارد تزریق پنی‌سیلین بیشتر بروز می‌کند و داروهای خوراکی کمتر باعث این واکنش‌ها می‌شوند. داروهای حاجب یددار که در MRI و عکسبرداری‌ها استفاده می‌شوند نیز می‌توانند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شوند. البته خوشبختانه استفاده از این مواد حاجب به تازگی کاهش یافته است.
نیش حشرات: نیش حشراتی مانند زنبور و همچنین نیش مار نیز می‌تواند باعث بروز علائم آنافیلاکسی در افراد مستعد شود، به‌خصوص اگر قبلا به‌وسیله حشرات گزیده شده باشند، احتمال بروز شوک آنافیلاکسی بیشتر می‌شود.
سایر موارد: مواد نگهدارنده کنسروها، زعفران و گرده گل‌ها نیز می‌تواند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شود. البته چنین واکنش‌هایی اغلب با بلعیدن یا تزریق آلرژن رخ می‌دهد.
غذاها: در غرب، کره بادام‌زمینی، آجیل، گندم، میگو و خرچنگ‌های خوراکی، شیر و تخم‌مرغ باعث بروز این شوک می‌شوند و در کشورهای جنوب شرق آسیا، نخود و در خاورمیانه کنجد.
داروها: هر دارویی ممکن است توانایی ایجاد شوک آنافیلاکسی را داشته باشد اما معروف‌ترین دارو در این میان پنی‌سیلین است. آنافیلاکسی به پنی‌سیلین، در یک نفر از هر 10 هزار نفر دیده می‌شود. این واکنش‌ها، به‌خصوص در موارد تزریق پنی‌سیلین بیشتر بروز می‌کند و داروهای خوراکی کمتر باعث این واکنش‌ها می‌شوند. داروهای حاجب یددار که در MRI و عکسبرداری‌ها استفاده می‌شوند نیز می‌توانند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شوند. البته خوشبختانه استفاده از این مواد حاجب به تازگی کاهش یافته است.
نیش حشرات: نیش حشراتی مانند زنبور و همچنین نیش مار نیز می‌تواند باعث بروز علائم آنافیلاکسی در افراد مستعد شود، به‌خصوص اگر قبلا به‌وسیله حشرات گزیده شده باشند، احتمال بروز شوک آنافیلاکسی بیشتر می‌شود.
سایر موارد: مواد نگهدارنده کنسروها، زعفران و گرده گل‌ها نیز می‌تواند باعث بروز واکنش‌های آنافیلاکسی شود. البته چنین واکنش‌هایی اغلب با بلعیدن یا تزریق آلرژن رخ می‌دهد.
مراقبت:
شوک آنافیلاکسی جزو اورژانس‌های پزشکی است و به رسیدگی فوری نیاز دارد. اولین و موثرترین راه برای درمان آن هم یک چیز است؛ تزریق اپی‌نفرین! اپی‌نفرین به سرعت علایم آنافیلاکسی را رفع می‌کند. این دارو را باید در سرنگ‌های آماده تزریق و در کیت‌های اورژانس نگهداری کرد تا در صورت لزوم بتوان سریع و بدون اتلاف وقت تزریق را انجام داد. بهترین محل برای تزریق هم عضله ران است. اگر نزدیک کسی هستید که دچار شوک آنافیلاکسی شده، سریع با اورژانس تماس بگیرید. بازکردن راه‌های تنفسی هم یکی از مهم‌ترین کارهای اولیه اورژانس است. گاهی علاوه بر اپی‌نفرین، مایعات نیز به صورت داخل رگی به بیمار داده می‌شود. در بعضی موارد بیمار به اکسیژن یا حتی احیای قلبی-ریوی نیز نیاز دارد.
علائم:
امکان دارد علایم زیر در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه پس از مواجهه با ماده‌ای که به آن آلرژی شدیدی دارید رخ دهند:
- حالت سوزن سوزن شدن یا کرختی اطراف دهان
- عطسه، سرفه یا خس‌خس سینه
- تورم صورت و دست‌ها
- احساس اضطراب
- نبض ضعیف و سریع
- دل پیچه ، حالت تهوع، استفراغ و اسهال
- واکنش های پوستی ، شامل کهیر همراه با خارش ،سرخ شدن و رنگ پریده شدن پوست
- اشک ریزش
- احساس گرفتگی در سینه؛ مشکل در نفس کشیدن
- تورم یا خارش یا گرفتگی در دهان یا گلو
- تپش قلب
- غش
- از دست دادن هوشیاری
- احساس گرما