لیشمانیوز (Leishmaniasis)
لیشمانیاز یا لیشمانیوز یک بیماری انگلی است که توسط تک‌یاخته انگل‌های طبقهٔ لیشمانیا به وجود می‌آید و از طریق نیش نمونه‌های خاصی از پشهٔ خاکی گسترش می‌یابند. این بیماری به سه صورت عمده ظاهر میشود: لیشمانیوز پوستی، مخاطی یا احشایی. نوع پوستی این بیماری سالک نام دارد با علائمی همچون زخم پوست.
سالانه حدود 20 هزار مورد جدید سالک در کشور گزارش شده اما تخمین زده می شود آمار مبتلایان واقعی 4 تا 5 برابر این تعداد باشد. این بیماری در 17 استان کشور گزارش شده است و در استان های اصفهان، خراسان شمالی، کرمان، خوزستان، فارس، ایلام و کردستان شایع تر است.
مردان ایرانی بیشتر از زنان به سالک مبتلا می شوند و ابتلا به بیماری در بین دانش آموزان بیشتر از سایر اقشار جامعه مشاهده می شود.
تعداد سالانه مورد جدید سالک در دنیا بین 700هزار تا یک میلیون و 300 هزارنفر اعلام شده و هرساله 20 هزار تا 30 هزار نفر در دنیا براثر این بیماری جان خود را از دست می دهند که آنان به نوع سالک احشایی مبتلا می شوند.
ایران یکی از کشورهای منطقه خاورمیانه است که شیوع بیماری سالک در آن بالاست. این بیماری در کشورهای منطقه مانند عربستان، افغانستان، پاکستان، سوریه و عراق نیز شیوع بالایی دارد.
سالانه حدود 20 هزار مورد جدید سالک در کشور گزارش شده اما تخمین زده می شود آمار مبتلایان واقعی 4 تا 5 برابر این تعداد باشد. این بیماری در 17 استان کشور گزارش شده است و در استان های اصفهان، خراسان شمالی، کرمان، خوزستان، فارس، ایلام و کردستان شایع تر است.
مردان ایرانی بیشتر از زنان به سالک مبتلا می شوند و ابتلا به بیماری در بین دانش آموزان بیشتر از سایر اقشار جامعه مشاهده می شود.
تعداد سالانه مورد جدید سالک در دنیا بین 700هزار تا یک میلیون و 300 هزارنفر اعلام شده و هرساله 20 هزار تا 30 هزار نفر در دنیا براثر این بیماری جان خود را از دست می دهند که آنان به نوع سالک احشایی مبتلا می شوند.
ایران یکی از کشورهای منطقه خاورمیانه است که شیوع بیماری سالک در آن بالاست. این بیماری در کشورهای منطقه مانند عربستان، افغانستان، پاکستان، سوریه و عراق نیز شیوع بالایی دارد.
تشخیص:
روش های آزمایشگاهی مختلفی وجود دارد که به تشخیص لیشمانیوز منجر می شود؛ از جمله تهیه نمونه بافتی از زخم های پوستی (تشخیص لیشمانیوز پوستی) یا از مغز استخوان (تشخیص لیشمانیوز احشایی) برای تشخیص انگل زیر میکروسکوپ. آزمایش خون که آنتی بادی های خون که در پاسخ به وجود انگل تولید شده اند به تشخیص انگل احشایی کمک می کند. تست هایی نیز هست که خود انگل را جستجو و پیدا می کند.
دلایل:
ناقل بیماری پشه ماده ریزی است بنام پشه خاکی از جنس فلبوتوموس phlebotomus یا لوتزومیا Lutzomyia می باشد.
عامل، پروتوزوآی داخل سلولی از جنس لیشمانیا Leishmania است که انواع مختلفی دارد و عفونت انسانی آن توسط 21 گونه از 30 گونه موجود که پستانداران را آلوده می کنند، ایجاد می شود.
لیشمانیوز جلدی یا سالک بوسیله لیشمانیا تروپیکا L.Tropica و لیشمانیا ماژور L.Major ایجاد می شود که میتواند زخم پوستی خوش خیمی را ایجاد کند. دلیل نامگذاری آن به سالک نیز به خاطر بهبودی خود به خودی و یک ساله آن می باشد. سالک در اغلب نقاط ایران دیده می شود.
در ایران دو نوع سالک شهری (نوع خشک) و روستایی (نوع مرطوب) وجود دارد. در سالک نوع شهری (خشک) مخزن بیماری عمدتا بیماران مبتلا و به طور تصادفی سگ‌ها هستند. به این ترتیب پشه خاکی ماده پس از خونخواری از اطراف زخم سالک، آلوده شده و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری میشود. در سالک نوع روستایی (مرطوب) موش‌های صحرایی مخزن بیماری هستند و پشه خاکی ماده پس از خونخواری از موش صحرایی مبتلا، آلوده شده و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری میشود. تفاوت سالک خشک با مرطوب در شکل ظهور زخم هاست.
لیشمانیا دونووانی L.donovani به همراه لیشمانیا اینفانتوم L.infantum نیز عامل بیماری کالاآزار و یا لیشمانیوز احشایی می باشند.
این انگل در بدن میزبان مهره دار از جمله انسان در داخل سلولهای بیگانه خوار سیستم رتیکولوآندتلیال به خصوص ماکروفاژها رشد و تکثیر پیدا می کند.بشکل گرد یا تخم مرغی با اندازه ۲ تا ۴ میکرون و در میزبان پشه خاکی که ناقل بیماری است و هم چنین در محیط کشت بشکل انگلی دراز ، دوکی شکل و متحرک دیده میشود.
عامل، پروتوزوآی داخل سلولی از جنس لیشمانیا Leishmania است که انواع مختلفی دارد و عفونت انسانی آن توسط 21 گونه از 30 گونه موجود که پستانداران را آلوده می کنند، ایجاد می شود.
لیشمانیوز جلدی یا سالک بوسیله لیشمانیا تروپیکا L.Tropica و لیشمانیا ماژور L.Major ایجاد می شود که میتواند زخم پوستی خوش خیمی را ایجاد کند. دلیل نامگذاری آن به سالک نیز به خاطر بهبودی خود به خودی و یک ساله آن می باشد. سالک در اغلب نقاط ایران دیده می شود.
در ایران دو نوع سالک شهری (نوع خشک) و روستایی (نوع مرطوب) وجود دارد. در سالک نوع شهری (خشک) مخزن بیماری عمدتا بیماران مبتلا و به طور تصادفی سگ‌ها هستند. به این ترتیب پشه خاکی ماده پس از خونخواری از اطراف زخم سالک، آلوده شده و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری میشود. در سالک نوع روستایی (مرطوب) موش‌های صحرایی مخزن بیماری هستند و پشه خاکی ماده پس از خونخواری از موش صحرایی مبتلا، آلوده شده و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری میشود. تفاوت سالک خشک با مرطوب در شکل ظهور زخم هاست.
لیشمانیا دونووانی L.donovani به همراه لیشمانیا اینفانتوم L.infantum نیز عامل بیماری کالاآزار و یا لیشمانیوز احشایی می باشند.
این انگل در بدن میزبان مهره دار از جمله انسان در داخل سلولهای بیگانه خوار سیستم رتیکولوآندتلیال به خصوص ماکروفاژها رشد و تکثیر پیدا می کند.بشکل گرد یا تخم مرغی با اندازه ۲ تا ۴ میکرون و در میزبان پشه خاکی که ناقل بیماری است و هم چنین در محیط کشت بشکل انگلی دراز ، دوکی شکل و متحرک دیده میشود.
مراقبت:
پس از اطمینان از تشخیص صحیح، مرحله درمان با توجه به نوع لیشمانیوز، گونه لیشمانیا که باعث بیماری شده، شدت بیماری و وضعیت عمومی بیمار شروع می شود.
زخم های پوستی لیشمانیوز پوستی معمولا خودبخود خوب می شوند حتی بدون درمان. اما ممکن است ماه ها یا سلها طول بکشد و جای زخم از نظر ظاهر بیمار را اذیت کند. نگرانی بیشتر درمورد نوع خاصی از انگل است که در بخش هایی از آمریکای لاتین یافت می شود و از طریق پوست به غشای مخاطی بینی، دهان و گلو گسترش یافته و باعث لیشمانیوز مخاطی می گردد. لیشمانیوز مخاطی ممکن است تا سالها پس از درمان زخم های اصلی مورد توجه قرار نگیرند. بهترین راه برای پیشگیری از لیشمانیوز مخاطی اطمینان از درمان صحیح و مناسب عفونت پوستی لیشمانیوز است.
موارد حاد لیشمانیوز احشایی درصورت عدم دریافت درمان صحیح معمولا کشنده هستند.
پیشگیری
زخم های پوستی لیشمانیوز پوستی معمولا خودبخود خوب می شوند حتی بدون درمان. اما ممکن است ماه ها یا سلها طول بکشد و جای زخم از نظر ظاهر بیمار را اذیت کند. نگرانی بیشتر درمورد نوع خاصی از انگل است که در بخش هایی از آمریکای لاتین یافت می شود و از طریق پوست به غشای مخاطی بینی، دهان و گلو گسترش یافته و باعث لیشمانیوز مخاطی می گردد. لیشمانیوز مخاطی ممکن است تا سالها پس از درمان زخم های اصلی مورد توجه قرار نگیرند. بهترین راه برای پیشگیری از لیشمانیوز مخاطی اطمینان از درمان صحیح و مناسب عفونت پوستی لیشمانیوز است.
موارد حاد لیشمانیوز احشایی درصورت عدم دریافت درمان صحیح معمولا کشنده هستند.
پیشگیری
- بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، با رعایت موارد ذیل می‌توان احتمال ابتلا به سالک را بسیار کاهش داد و یا اصلا به آن مبتلا نشد:
- در مناطقی که این بیماری وجود دارد حتی‌الامکان در هنگام غروب آفتاب و شب از خانه خارج نشوید، چرا که در این زمان پشه خاکی حداکثر فعالیت را دارد.
- روی پنجره‌ها توری مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آویزان کنید تا امکان ورود پشه خاکی به داخل خانه به حداقل برسد.
- هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه بند آغشته به حشره کش استفاده کنید.
- برای از بین بردن پشه‌ها در داخل اطاق‌ها از اسپری حشره‌کش استفاده کنید.
- در صورت بروز سالک درمان خود را جدی بگیرید؛ چرا که در نوع شهری امکان انتقال بیماری به افراد سالم وجود دارد.
- خانه خود را با فاصله مناسب از اصطبل دام‌ها بسازید.
- در جمع آوری و دفع مناسب زباله، نخاله‌های ساختمانی و تسطیح مخروبه‌ها که مکان‌های مناسبی برای تکثیر پشه خاکی هستند، دقت کنید و با مسئولان مربوطه همکاری کنید.
- جهت معدوم کردن جوندگان در نوع روستایی با مسوولان ذیربط همکاری کنید.
- در کنترل بیماری در سگ‌ها و نگهداری بهداشتی سگ‌ها در نوع شهری با مسئولان همکاری کنید.
علائم:
لیشمانیوز پوستی شایع ترین نوع لیشمانیوز است که سبب زخم های پوستی می گردد. پس از گزیده شدن توسط پشه ناقل، چند هفته تا چند ماه طول می کشد تا زخم ها ظاهر شوند. ظاهر و اندازه زخم ها با گذشت زمان تغییر می کند. زخم ها با پاپول (سفتدانه) یا نودول (گره) شروع و با زخم (شبیه آتشفشانی که لبه های برآمده و دهانه مرکزی دارد) خاتمه می یابد. زخم های پوستی ممکن است با پوسته پوسته هایی پوشانده شده باشند. زخم ها معمولا بدون درد ولی گاهی نیز همراه با درد هستند. در برخی افراد غدد متورمی نزدیک زخم ها مشاهده می شود برای مثال زیر بازو البته درصورتیکه زخم ها روی بازو یا دست ایجاد شده باشند.
لیشمانیوز احشایی که به کالاآزار نیز شناخته می شود نوع دیگری از لیشمانیوز است که چندین اندام داخلی (معمولا طحال، کبد و مغز استخوان) را درگیر می کند و ممکن است زندگی فرد را تهدید نماید. بیماری طی چند ماه پس از گزیده شدن توسعه می یابد (گاهی در طول چند سال). تب، کاهش وزن، تورم طحال و کبد و کاهش گلبول های قرمز خون (کم خونی)، کاهش گلبول های سفید خون (لکوپنی و کاهش پلاکت (ترومبوسیتوپنی) از علائمی است که در بیمار مشاهده می شود.
لیشمانیوز مخاطی از بقیه اشکال لیشمانیوز شیوع کمتری دارد. این نوع لیشمانیوز، نتیجه عفونت با برخی از گونه های انگل است که از پوست گسترش یافته و باعث ایجاد زخم در غشاهای مخاط بینی (شایع ترین محل)، دهان یا گلو می شوند. بهترین راه برای پیشگیری از لیشمانیوز مخاطی اطمینان از درمان مناسب عفونت پوست ناشی از لیشمانیوز پوستی است.
لیشمانیوز احشایی که به کالاآزار نیز شناخته می شود نوع دیگری از لیشمانیوز است که چندین اندام داخلی (معمولا طحال، کبد و مغز استخوان) را درگیر می کند و ممکن است زندگی فرد را تهدید نماید. بیماری طی چند ماه پس از گزیده شدن توسعه می یابد (گاهی در طول چند سال). تب، کاهش وزن، تورم طحال و کبد و کاهش گلبول های قرمز خون (کم خونی)، کاهش گلبول های سفید خون (لکوپنی و کاهش پلاکت (ترومبوسیتوپنی) از علائمی است که در بیمار مشاهده می شود.
لیشمانیوز مخاطی از بقیه اشکال لیشمانیوز شیوع کمتری دارد. این نوع لیشمانیوز، نتیجه عفونت با برخی از گونه های انگل است که از پوست گسترش یافته و باعث ایجاد زخم در غشاهای مخاط بینی (شایع ترین محل)، دهان یا گلو می شوند. بهترین راه برای پیشگیری از لیشمانیوز مخاطی اطمینان از درمان مناسب عفونت پوست ناشی از لیشمانیوز پوستی است.