اسکیزوفرنی (Schizophrenia)
اسکیزوفرنی یک اختلال مغزی جدی است که روش تفکر، عمل، بیان احساس، درک واقعیت ها و رابطه با دیگران را در فرد تحریف کرده و برمیگرداند. مبتلایان به اسکیزوفرنی که مزمن ترین و ناتوان کننده ترین بیماری روحی است اغلب مشکلات عملکردی در جامعه، محل کار، مدرسه و روابط با دیگران دارند. اسکیزوفرنی باعث ترس بیمار و دوری او از جامعه می گردد. یک بیماری طولانی مدت که درمان شدنی نیست اما با درمان قابل کنترل است.
دلایل:
شاید باورتان نشود اما تحقیقات نشان می‌دهد بیماری اسکیزوفرنی تحت‌تاثیر وضعیت ژنتیک فرد به وجود می‌آید. اگر پدر و مادری به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا باشند، حدود 40 درصد احتمال دارد که فرزندشان به این بیماری مبتلا شود. حال اگر تنها یکی از والدین بیمار اسکیزوفرن باشد، به احتمال 12 درصد فرزند او نیز به این بیماری مبتلا می‌شود و حتی اگر خواهر یا برادر فرد مبتلا باشند باز هم به نسبت 12 درصد احتمال ابتلای او به اسکیزوفرنی وجود دارد. البته باید بدانید تنها عامل ژنتیک نمی‌تواند در بروز اسکیزوفرنی تاثیرگذار باشد، بلکه عوامل مهیاسازی نیز وجود دارد که در بروز اسکیزوفرنی نقش دارد و می‌تواند بیماری را شعله‌ور یا خاموش کند. استرس‌های زندگی و موادمخدر و محرک عوامل مهیاسازی هستند که می‌توانند روی عوامل زمینه‌ساز مثل عوامل ژنتیک تاثیر بگذارند. در حقیقت شرایط محیطی می‌تواند زمینه ژنتیک خفیف را شعله‌ور یا آن را اصلاح کند.
مراقبت:
اسکیزوفرنی خطرناک نیست
بیشتر مردم بیماری اسکیزوفرنی را بیماری خطرناکی تلقی می‌کنند و حتی گاهی آن را خطرناک‌ترین بیماری روانی می‌دانند. این باور اصلا صحیح نیست، متاسفانه در کشور ما نسبت به بیماری‌های روانی انگ و برچسب وجود دارد و به دلیل همین برچسب‌ها، ممکن است خانواده بیمار او را از دیگران مخفی یا از او دوری کنند که همین کار وضعیت بیمار را بدتر می‌کند. شاید بیمار اسکیزوفرنی در برهه‌ای از زمان به دلیل هذیان و توهم، رفتاری غیرقابل‌پیش‌بینی داشته باشد اما این به آن معنی نیست که بیمار خطرناکی است. باید توجه داشته باشید بیماری اسکیزوفرنی تنها یک درصد کل جامعه را درگیر کرده و این در حالی است که میزان افرادی که تحت‌تاثیر ماده مخدر شیشه دچار چنین اختلالاتی میشوند و خطرناک‌تر از بیماران اسکیزوفرنی هستند در حال افزایش است.
چگونه با بیمار اسکیزوفرنی رفتار کنیم؟
قبل از هر چیز باید بدانید هرگونه تغییر رفتار در اطرافیانتان را اسکیزوفرنی تلقی نکنید، حتی اگر برخی از علایم ذکر شده را در خانواده خود مشاهده کردید، قضاوت نکنید. چون ممکن است تنها یک افسردگی ساده یا ناشی از یک بیماری جسمی باشد که عملکرد فرد را تحت‌تاثیر قرار داده است. اگر خانواده متوجه تغییر رفتار در نوجوان یا همسر خود شد به‌گونه‌ای که با خودش حرف می‌زند، گوشه‌گیر و عملکردش مختل شده است باید حتما به روان‌پزشک مراجعه کنند تا آموزش‌های لازم را به آنها بدهد و به آنها بیاموزد که چه اقداماتی علایم بیمار را شدت یا کاهش می‌دهد. اما اگر اطرافیان بیمار مدام شروع به انتقاد و اعتراض کنند که چرا با خودت حرف می‌زنی، چرا با ما غذا نمی‌خوری، چرا با خودت می‌خندی و... با این کارشان در واقع عصبانیت و پرخاش زمان بروز بیماری را جلو می‌اندازند. بنابراین باز هم تاکید می‌کنیم که در مورد بیمار دچار اسکیزوفرنی قضاوت نکنید و با مشاهده تغییر رفتار اطرافیانتان به‌گونه‌ای که در بالا بیان شد، به جای اعتراض و انتقاد به روان‌پزشک مراجعه کنید.
علائم:
بلویلر، روان‌پزشک، 4 مشخصه برای بیماری اسکیزوفرنی بیان کرد که هنوز هم کم‌وبیش اسکیزوفرنی را با همان علایم می‌شناسیم:
- در خود فرورفتگی یا اوتیسم
- دوگانگی در تفکر و تصمیم‌گیری
- کم شدن یا نبودن عواطف و احساسات
- اختلال در تفکر فرد به‌گونه‌ای که ارتباط بین تداعی‌های ذهنی دچار اشکال می‌شود.
باید بدانید به‌طور کلی اسکیزوفرنی دارای علایم مثبت و علایم منفی است.
علایم مثبت
بیمار در تفکر، ادراکات و حواس پنجگانه خود دچار اختلال می‌شود که این اختلال به صورت توهم بروز پیدا می‌کند. این توهم خودش را به صورت توهم شنوایی و بینایی نشان می‌دهد، مثلا بیمار صداهایی می‌شنود که به او دستور می‌دهد کاری را انجام دهد یا افراد یا اشیایی را می‌بیند که وجود خارجی ندارند.
صداها از کجا می‌آیند؟
این صداها مجازی نیستند اما توسط خود مغز ساخته میشوند. اسکن‌های مغزی نشان داده‌اند قسمتی از مغز که هنگام شنیدن صدا فعال است، اینگونه صداها را نیز ایجاد می‌کند. اینگونه به نظر می‌رسد که در این موقع مغز بین صداهای واقعی و اینگونه اختلالات دچار اشتباه می‌شود.
آیا افراد دیگر هم اینگونه صداها را می‌شنوند؟
افراد با اختلالات روانی دیگر مانند افسردگی حاد ممکن است صداهایی را بشنوند که مستقیم با آنها صحبت می‌کنند. در افسردگی این صداها ملامت‌گر بوده و یک کلمه یا عبارت خاص بارها و بارها تکرار می‌شود. بعضی افراد صداهایی را می‌شنوند که زندگی روزمره آنان را دچار مشکل نمی‌کند. این صداها ممکن است خیلی بلند نبوده، خوشایند باشند یا فقط در بعضی مواقع شنیده شوند. این گونه علایم نیاز به مراقبت خاصی ندارند.
گاهی ممکن است شما احساس کنید که مجبورید آنچه را که آنان می‌گویند، اجرا کنید. حتی اگر آنان بگویند که به خودتان آزار برسانید یا کاری را انجام دهید که می‌دانید صحیح نیست. اغلب اوقات شما آنها را نادیده می‌گیرید اما گاهی شما مغلوب آنها می‌شوید.
اختلال در تفکر فرد باعث درهم ریختگی ذهن و تداعی‌‌ها و علاوه بر آن منجر به بی‌ربط‌گویی می‌شود. هذیان (وجود اختلال در محتوای تفکر) نیز از دیگر علایم مثبت بیماری اسکیزوفرنی است که باورهای غلط را در فرد به وجود می‌آورد و به صورت احساس بدبینی و گزند و آسیب بروز پیدا می‌کند.
در این حالت فرد تصور می‌کند کسانی با او دشمنی دارند و می‌خواهند به او صدمه بزنند یا تصور می‌کند اعضای خانواده یا اطرافیانش می‌خواهند او را مسموم کنند یا بکشند. باید بدانید هذیان‌ها انواع دیگری نیز دارند؛ مثلا هذیان بزرگ‌منشی به‌گونه‌ای است که بیمار خود را آدم مهم و بزرگی می‌داند یا هذیان کنترل، که در این حالت بیمار اسکیزوفرنی تصور می‌کند فرد یا افرادی او را کنترل می‌کنند، افکارش دست خودش نیست یا می‌تواند افکار دیگران را بخواند و در ذهن دیگران تاثیر بگذارد. هذیان دیگری نیز وجود دارد که بیمار فکر می‌کند از کرات دیگر با او ارتباط دارند.
گاهی ممکن است شما احساس کنید که مجبورید آنچه را که آنان می‌گویند، اجرا کنید. حتی اگر آنان بگویند که به خودتان آزار برسانید یا کاری را انجام دهید که می‌دانید صحیح نیست. اغلب اوقات شما آنها را نادیده می‌گیرید اما گاهی شما مغلوب آنها می‌شوید.
اختلال در تفکر فرد باعث درهم ریختگی ذهن و تداعی‌‌ها و علاوه بر آن منجر به بی‌ربط‌گویی می‌شود. هذیان (وجود اختلال در محتوای تفکر) نیز از دیگر علایم مثبت بیماری اسکیزوفرنی است که باورهای غلط را در فرد به وجود می‌آورد و به صورت احساس بدبینی و گزند و آسیب بروز پیدا می‌کند.
در این حالت فرد تصور می‌کند کسانی با او دشمنی دارند و می‌خواهند به او صدمه بزنند یا تصور می‌کند اعضای خانواده یا اطرافیانش می‌خواهند او را مسموم کنند یا بکشند. باید بدانید هذیان‌ها انواع دیگری نیز دارند؛ مثلا هذیان بزرگ‌منشی به‌گونه‌ای است که بیمار خود را آدم مهم و بزرگی می‌داند یا هذیان کنترل، که در این حالت بیمار اسکیزوفرنی تصور می‌کند فرد یا افرادی او را کنترل می‌کنند، افکارش دست خودش نیست یا می‌تواند افکار دیگران را بخواند و در ذهن دیگران تاثیر بگذارد. هذیان دیگری نیز وجود دارد که بیمار فکر می‌کند از کرات دیگر با او ارتباط دارند.
علایم منفی
اختلال در عواطف به‌گونه‌ای که یا عواطف در فرد کند می‌شود یا از بین می‌رود و به نیازهای خود و عزیزانش مانند فرزند و همسرش اهمیتی نمی‌دهد یا احساسات دگرکشی پیدا می‌کند. فقدان عملکرد نیز از دیگر علایم منفی بروز اسکیزوفرنی است. در این وضعیت فرد به بهداشت لباس و نوع غذای خود اهمیت نمی‌دهد و اگر محصل است به یکباره یا تدریجی (در زمان کوتاه) دچار تنبلی و بی‌توجهی به درس‌هایش می‌شود یا در عملکرد شغلی خود دچار مشکل می‌شود.
به این نکات توجه کنید
با خواندن علایم بیماری اسکیزوفرنی حتما این سوال در ذهنتان نقش بسته که آیا وجود همه این علایم برای تایید بیماری اسکیزوفرنی لازم است؟ باید توجه داشته باشید وجود برخی از این علایم، بیماری اسکیزوفرنی را تایید می‌کند. توهم یا هذیان، کندشدن عواطف و احساسات و از بین رفتن آنها و گاهی بی‌ربط شدن کلام، علایمی هستند که برای تشخیص بیماری اسکیزوفرنی کفایت می‌کنند، اما نکته مهمی که نباید از نظر دور داشت این است که علایم مثبت و منفی تقدم و تاخر ندارند ولی به مرور زمان علایم مثبت در بیمار از بین می‌رود و علایم منفی افزایش می‌یابد یعنی کم‌کم بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی از یک آدم پرخاشگر و هذیان‌گوی عصبی به یک آدم گوشه‌گیر و عزلت‌نشین تبدیل می‌شود. با وجود علایم ذکرشده، هنوز برای تشخیص قطعی اسکیزوفرنی کمی زود است.
3 معیار دیگر، علایم اسکیزوفرنی را تایید می‌کنند:
3 معیار دیگر، علایم اسکیزوفرنی را تایید می‌کنند:
- علایم اولیه مانند هذیان و توهم حداقل یک ماه باید طول بکشد و تا 6 ماه استمرار داشته باشد، اگر این علایم کمتر از 6 ماه به طول بینجامد، بیماری اسکیزوفرنی تایید نمی‌شود.
- فرد نباید دارای بیماری جسمی‌ای باشد که بر عملکرد مغزش تاثیرگذار باشد و او را دچار علایم توهم و هذیان کند. بیماری‌هایی مانند تومور مغزی بر عملکرد مغز تاثیر می‌گذارند بنابراین این بیماری‌ها باید درمان شود. در غیر این صورت نمی‌توان تشخیص اسکیزوفرنی داد.
- این معیار که اهمیت زیادی دارد، مصرف موادمخدر به‌خصوص مواد روانگردان است. متاسفانه در حال حاضر مصرف مواد محرک به‌ویژه شیشه افزایش پیدا کرده که بر مغز تاثیر می‌گذارد و سبب توهم و هذیان می‌شود. درنتیجه باید بررسی شود که علایم بیمار ناشی از مصرف موادمخدر نباشد.