سردرد گردنی (Cervicogenic Headache)
هنگامی که ساختارهای مختلف موجود در ناحیه گردن مثل استخوان‌ها، مفاصل، عضلات، اعصاب و عروق دچار آسیب یا اختلال می‌شوند می‌توانند سر درد ایجاد کنند. وقتی سر و گردن به‌مدت طولانی در یک وضعیت نامناسب قرار می‌گیرند به ساختارهای گردنی نیروها و فشارهای بیش از حد و نابجا وارد می‌شود. نمونه‌ای از این وضعیت‌های نامناسب سر و گردن در بعضی از افراد پشت میز نشین و برخی از کاربران رایانه دیده می‌شود که در آنها سر نسبت به گردن و شانه به سمت جلو متمایل می‌شود.
این وضعیت به جلو رفته سر می‌تواند مهره‌های بالایی گردن را فشرده کرده و اعصاب این ناحیه را تحریک کند و باعث ایجاد سردرد شود. چنین وضعیت‌های نامناسبی در طولانی مدت موجب سفتی و کوتاهی عضلات پس سر و پشت گردن می‌شوند و معمولا نقاطی به‌صورت گره یا باندهای سفت در داخل این عضلات به‌وجود می‌آیند که دردناک و حساس به لمس هستند. این نقاط که به آنها «نقاط ماشه‌ای» گفته می‌شود می‌توانند باعث انتشار درد به نواحی سر و دست‌ها شوند. چنین سردردهایی از پس سر و گردن شروع شده و تا جلوی سر پیش می‌روند. در معاینه افراد مبتلا به سردردهای با منشأ گردنی مشاهده می‌شود که دامنه حرکتی گردن محدودتر از حد طبیعی است. لذا این بیماران در گردن خود احساس سفتی دارند. قدرت و تحمل بعضی از عضلات گردن و کتف کاهش می‌یابد، ولی برخی از عضلات دچار گرفتگی و اسپاسم می‌شوند.
این وضعیت به جلو رفته سر می‌تواند مهره‌های بالایی گردن را فشرده کرده و اعصاب این ناحیه را تحریک کند و باعث ایجاد سردرد شود. چنین وضعیت‌های نامناسبی در طولانی مدت موجب سفتی و کوتاهی عضلات پس سر و پشت گردن می‌شوند و معمولا نقاطی به‌صورت گره یا باندهای سفت در داخل این عضلات به‌وجود می‌آیند که دردناک و حساس به لمس هستند. این نقاط که به آنها «نقاط ماشه‌ای» گفته می‌شود می‌توانند باعث انتشار درد به نواحی سر و دست‌ها شوند. چنین سردردهایی از پس سر و گردن شروع شده و تا جلوی سر پیش می‌روند. در معاینه افراد مبتلا به سردردهای با منشأ گردنی مشاهده می‌شود که دامنه حرکتی گردن محدودتر از حد طبیعی است. لذا این بیماران در گردن خود احساس سفتی دارند. قدرت و تحمل بعضی از عضلات گردن و کتف کاهش می‌یابد، ولی برخی از عضلات دچار گرفتگی و اسپاسم می‌شوند.
سردرد گردنی در خانم ها
سردردهای گردنی حداقل به نسبت 2 به 1 در خانم ها رخ می دهد ( برخی از محققان معتقدند که این نسبت 1 به 3 است). البته این که چرا خانم ها بیشتر به سردرد گردنی دچار می شوند مشخص نیست.
سردرد گردنی در کودکان
کودکان نیز ممکن است گاهی اوقات به دلیل حمل کوله پشتی سنگین و یا کوله های غیر استاندارد به سردردهای گردنی مبتلا شوند.
تشخیص:
تشخیص سر درد گردنی
ممکن است رادیوگرافی گردن، سی‌تی‌اسکن گردن، آنژیوگرافی عروق مغز و میلوگرافی گردن پاتولوژی مشخصی را نشان ندهند بنابراین افتراق انواع مختلف سردرد بر پایه یافته‌های بالینی، علائم عینی(سابژکتیو) و کرایتریا‌های تشخیصی بالینی است. مطالعه‌های زیادی برای افتراق این نوع سردرد با دو نوع شایع سردرد یعنی سردرد میگرنی و سردرد تنشی انجام گرفته است. برخلاف میگرن و سردرد تنشی، سردرد گردنی اغلب با حرکات گردن ایجاد می‌شود. علائم شایع میگرن مثل تهوع، استفراغ، فتوفوبی و فونوفوبی در این نوع سردرد شایع نیستند. علائم همراه دیگر شرح داده شده در این نوع سردرد شامل گیجی، تاری دید و تحریک‌پذیری است. این سردرد در خانم‌ها شایع‌تر از آقایان و سن شیوع آن (49/5 سال) بالا‌تر از سن شیوع میگرن (34/7سال) است. تعداد دفعات سردرد طی یک ماه در این سردرد بیشتر از تعداد دفعات سردرد میگرنی است. زنانی که مشاغل مدیریتی و حرفه‌ای‌تر دارند در معرض خطر بالاتری هستند ولی این ارتباط شغلی در مردان مشاهده نشده است. مشخصه یک‌طرفه بودن سردرد منحصرا مختص سردرد با منشاء گردن نیست و در انواع دیگر سردرد هم دیده شده است. اگرچه براساس اصول تشخیصی Sjaastad یک‌طرفه بودن برای تشخیص ضروری است ولی در 29-10 درصد از افراد با سردرد میگرنی و 7-12/5 درصد موارد سردرد تنشی نیز سردرد یک‌طرفه است. درد میگرنی اغلب در قسمت قدامی سر متمرکز است (به‌خصوص در شروع سردرد) و در سردرد تنشی در تمام سر منتشر است در حالی که در سردرد با منشاء گردنی درد همیشه از قسمت گردنی-پس سری شروع می‌شود. شایان ذکر است باید علل نادر‌تر و خطرناک‌تر سردرد نیز در تشخیص افتراقی مد نظر باشند.
تشخیص سر درد گردنی
افتراق دقیق بین سردرد با منشاء گردن و سایر انواع سردرد دشوار است زیرا نه‌تنها تظاهرات آنها گوناگون هستند بلکه همپوشانی بین علائم نیز وجود دارد. روش‌های متعددی برای تشخیص و افتراق این سردرد پیشنهاد و بر استفاده از مبانی تشخیص بالینی قویا تاکید شده است.
روش‌های تشخیصی دیگر عبارتنداز:
روش‌های تشخیصی دیگر عبارتنداز:
- استفاده از الگومتر‌های فشاری (Pressure Algometers) به دلیل تفاوت سطح آستانه درد ناشی از فشار در میگرن، سردرد تنشی و سردرد با منشاء گردن
- تست Pupilometric برای افتراق سردرد خوشه‌ای (cluster headache) به دلیل اختلال اتونومیک در این نوع سردرد
- تست Skin rolling به دلیل حساسیت غیرقرینه در عضله تراپزیوس فوقانی که البته این تست ارزش کمتری دارد.
- تزریق برای بلوک عصب Greater Occipital و حتی Occipital Lesser برای تشخیص و حتی درمان پیشنهاد شده است. گفته می‌شود بلوک اعصاب مذکور برای تمایز Hemi crania continua، Chronic Paroxysmal Hemicrania، میگرن و سردرد تنشی با سردرد با منشاء گران کمک‌کننده خواهد بود زیرا فقط سردرد با منشاء گردنی به بلوک پاسخ مثبت می‌دهد. بلوک عصب third occipital و استفاده از روش‌های doudle block و triple block روش‌های تشخیص دیگر هستند
دلایل:
برخی از محققان معتقدند که درد از مفاصل گردنی پایین تر می تواند سبب سردرد گردنی گردد. هم چنین احتمال دارد که سردرد گردنی از دیسک ها یا مهره های دیگر مثل مهره های قفسه سینه (بخش میانی در پشت) یا مهره های کمری (بخش تحتانی در پشت) ناشی شود، اگرچه محققان با این موضوع چندان موافق نیستند.
مردم سردرد گردنی را به دلایل زیادی مثل اسپاسم عضلانی در ناحیه سرویکال (قسمت فوقانی نخاع)، آرتریت، آسیب ناگهانی گردنی ناشی از تصادف خودرو و آسیب ناشی از سقوط از ارتفاع گسترش می دهند.
به خاطر داشته باشید که علت و معلول ممکن است از نظر زمانی از هم جدا باشند. ممکن است شش ماه یا یکسال قبل در یک تصادف خودرو حضور داشته اید و اکنون سردردتان افزایش پیدا کرده است. هم چنین این واقعیت وجود دارد که گاهی آسیب درمان نشده می تواند در طول زمان تشدید شود. ممکن است در طی سالیان متمادی استئوآرتریت داشته باشید و اکنون دلیل سردردهای شدید و مزمن که به وسیله درد گردنی ایجاد شده اند باشد، بیماری های دژنراتیو دیسک علت دیگری از سردرد گردنی هستند.
نکته قابل توجه این است که برخی عوامل و شرایط، مشکلات این بیماران را تشدید می‌کنند؛ مثلا سرمای محیط و فشارها و ناراحتی‌های روحی- روانی در افزایش شدت علائم بیماری مؤثرند. بنابراین یکی از روش‌های پیشگیری از بروز این اختلال، اجتناب از قرارگیری در معرض این عوامل خواهد بود.
مردم سردرد گردنی را به دلایل زیادی مثل اسپاسم عضلانی در ناحیه سرویکال (قسمت فوقانی نخاع)، آرتریت، آسیب ناگهانی گردنی ناشی از تصادف خودرو و آسیب ناشی از سقوط از ارتفاع گسترش می دهند.
به خاطر داشته باشید که علت و معلول ممکن است از نظر زمانی از هم جدا باشند. ممکن است شش ماه یا یکسال قبل در یک تصادف خودرو حضور داشته اید و اکنون سردردتان افزایش پیدا کرده است. هم چنین این واقعیت وجود دارد که گاهی آسیب درمان نشده می تواند در طول زمان تشدید شود. ممکن است در طی سالیان متمادی استئوآرتریت داشته باشید و اکنون دلیل سردردهای شدید و مزمن که به وسیله درد گردنی ایجاد شده اند باشد، بیماری های دژنراتیو دیسک علت دیگری از سردرد گردنی هستند.
نکته قابل توجه این است که برخی عوامل و شرایط، مشکلات این بیماران را تشدید می‌کنند؛ مثلا سرمای محیط و فشارها و ناراحتی‌های روحی- روانی در افزایش شدت علائم بیماری مؤثرند. بنابراین یکی از روش‌های پیشگیری از بروز این اختلال، اجتناب از قرارگیری در معرض این عوامل خواهد بود.
مراقبت:
طبیعی است که در درمان سردردهای با منشأ گردنی باید تأکید بر رفع علت اصلی بیماری باشد. در حقیقت، بیمار باید سر و گردن خود را همواره در وضعیت مناسب و صحیح نگه دارد. به‌عبارت دیگر، رعایت اصول ارگونومی طی فعالیت‌های روزمره زندگی باعث خواهد شد که مهره‌ها و مفاصل گردن در حداقل فشار ممکن قرار گیرند و فعالیت عضلات گردنی نیز متعادل باشد.
درمان اصلی و مؤثر سردردهایی که منشأ گردنی دارند، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپیست علاوه بر به‌کارگیری برخی تجهیزات و دستگاه‌ها، با استفاده از بعضی تکنیک‌های دستی مثل کشش عضلات درگیر، سفتی و گرفتگی آنها را کمتر می‌کند. همچنین تمرینات و ورزش‌هایی برای بیماران تجویز می‌شود که در طبیعی‌تر کردن فعالیت عضلات گردن و رفع علائم و عوارض بیماری بسیار مؤثرند.
درمان اصلی و مؤثر سردردهایی که منشأ گردنی دارند، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپیست علاوه بر به‌کارگیری برخی تجهیزات و دستگاه‌ها، با استفاده از بعضی تکنیک‌های دستی مثل کشش عضلات درگیر، سفتی و گرفتگی آنها را کمتر می‌کند. همچنین تمرینات و ورزش‌هایی برای بیماران تجویز می‌شود که در طبیعی‌تر کردن فعالیت عضلات گردن و رفع علائم و عوارض بیماری بسیار مؤثرند.
علائم:
تظاهر تیپیک این نوع سردرد که توسط Sjaastad توصیف شده عبارت است از یک سردرد راجعه، طول‌کشنده، شدید و یک‌طرفه که از گردن شروع می‌شود. سردرد همیشه در یک طرف غالب است ولی می‌تواند با درجه‌های خفیف‌تر در طرف مقابل هم بروز کند. محل سردرد غالب از یک سمت به سمت دیگر جابجا نمی‌شود و غلبه آن همیشه در یک سمت است. محل شایع درد در قسمت تحتانی اکسی‌پوت و ناحیه تمپورال است که ممکن است به ناحیه پری‌اوربیتال هم انتشار یابد. با این حال درد صورت، ناحیه فرونتال، ناحیه پاریتال و اکسی‌پوت فوقانی همانند درد شانه و بازوی همان سمت نادر نیست. معمولا دامنه حرکتی فقرات گردنی کاهش یافته است و اغلب سردرد بیمار با انجام حرکات مشخص گردن تشدید می‌یابد یا ایجاد می‌شود. همچنین اعمال فشار روی عصب Greater occipital می‌تواند سبب ایجاد علائم شود.