یبوست (Constipation)
یبوست مزمن به حرکات غیرمعمول روده یا عبور سخت مدفوع می گویند که چند هفته یا حتی بیشتر طول بکشد. یبوست معمولا به معنای داشتن دفع کمتر از 3 بار در هفته است.
اگرچه داشتن هر از گاه یبوست بسیار شایع است اما برخی افراد یبوست مزمن دارند که زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد.
اگرچه داشتن هر از گاه یبوست بسیار شایع است اما برخی افراد یبوست مزمن دارند که زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد.
تشخیص:
بعد از معاینه و شرح‌حال اولیه بیمار می‌توان پی برد که آیا عامل محرکی برای تغییر عملکرد روده وجود دارد یا نه. معمولا آزمایش خون از نظر میزان قندخون و سطح هورمون‌های تیروییدی هم انجام می‌شود. باتوجه به آنچه در شرح‌حال و معاینه بالینی یافت می‌شود ممکن است آزمایش‌های مدفوع یا سایر اقدام‌های تشخیصی لازم باشد اگر در این بررسی‌ها علت زمینه‌ای برای یبوست پیدا نشود باید نسبت به درمان آن اقدام کرد. در بیشتر موارد بررسی‌ها منفی هستند و فرد در اصطلاح دچار یبوست اولیه یا ایدیوپاتیک است. با رعایت توصیه‌های غیردارویی و برخی موارد مصرف دارو بهبود می‌یابند درصد ناچیزی از مبتلایان (3-2 درصد) یبوست‌های بسیار شدید مقاوم به درمان دارند در این مواقع بیمار را به مراکز تحقیقاتی می‌فرستیم تا مورد بررسی فوق‌تخصصی قرار گیرد. آزمون‌های تشخیصی روی روده‌بزرگ و مکانیسم دفع در راست‌روده انجام می‌شود و باتوجه به نوع اختلال درمان مناسب صورت می‌گیرد.
یبوست مزمن می‌تواند یکی از علایم سرطان روده بزرگ باشد اما هر یبوستی را نمی‌توان به سرطان نسبت داد. حدود 20درصد افراد جامعه به یبوست مبتلا هستند ولی از این جمعیت بسیار بالا فقط تعداد اندکی از آنها سرطان روده‌بزرگ دارند. در صورتی که هر فردی بعد از سن 45 سالگی برای مدتی طولانی دچار یبوست شود، حتما باید موردمعاینه دقیق قرار گیرد تا با انجام کولونوسکوپی از نبود هر نوع ضایعه سرطانی در روده مطمئن شویم. برخی بیماری‌های التهابی روده و نیز پاره‌ای از بیماری‌های روماتیسمی با یبوست مزمن همراه هستند که علایم دیگری غیر از یبوست دارند و قابل تشخیص هستند.
یبوست مزمن می‌تواند یکی از علایم سرطان روده بزرگ باشد اما هر یبوستی را نمی‌توان به سرطان نسبت داد. حدود 20درصد افراد جامعه به یبوست مبتلا هستند ولی از این جمعیت بسیار بالا فقط تعداد اندکی از آنها سرطان روده‌بزرگ دارند. در صورتی که هر فردی بعد از سن 45 سالگی برای مدتی طولانی دچار یبوست شود، حتما باید موردمعاینه دقیق قرار گیرد تا با انجام کولونوسکوپی از نبود هر نوع ضایعه سرطانی در روده مطمئن شویم. برخی بیماری‌های التهابی روده و نیز پاره‌ای از بیماری‌های روماتیسمی با یبوست مزمن همراه هستند که علایم دیگری غیر از یبوست دارند و قابل تشخیص هستند.
دلایل:
در جدار روده یک فرد سالم شبکه به هم پیچیده‌ای از اعصاب وجود دارد که عملکرد فوق‌العاده ظریفی دارد. این اعصاب عضلات روده‌بزرگ را با هماهنگی و نظم دقیقی منقبض می‌کنند و باعث به‌وجودآمدن حرکت‌های دودی روده می‌شوند. این حرکت‌ها محتویات داخل روده را به جلو می‌راند و نهایتا غذای هضم‌شده بعد از طی طول روده‌بزرگ به راست‌روده می‌رسد. وقتی راست‌روده از مدفوع پر می‌شود اعصاب ناحیه انتهایی تحریک و پیام دفع صادر می‌شود. حلقه‌هایی عضلانی در ناحیه مقعد وجود دارد که در حالت طبیعی آن را مسدود می‌کند. در زمان مناسب و با کنترل ارادی فرد شل‌شدن حلقه‌ها انجام می‌شود و عمل دفع انجام می‌شود. اگر به هر دلیلی روند طبیعی ذکرشده در روده‌بزرگ به‌طور هماهنگ عمل نکند، موادغذایی داخل روده انباشته و مشکلی به نام یبوست پدید می‌آید. یبوست زمانی اتفاق می افتد که مدفوع حرکت بسیار کندی در دستگاه گوارش داشته باشد. یبوست مزمن دلایل زیادی می تواند داشته باشد:
انسداد کولون یا راست روده
انسداد کولون یا راست روده باعث کند یا متوقف شدن حرکت مدفوع می گردد. علل انسداد:
- شقاق مقعد
- انسداد روده
- سرطان کولون (روده بزرگ)
- تنگی کولون
- سرطان های شکم که روی کولون فشار وارد می کند
- سرطان رکتوم (راست روده)
- رکتوسل
مشکلات اعصاب اطراف کولون و رکتوم
گاه اعصابی که عملکرد عضلات کولون و رکتوم و در نهایت حرکت مدفوع از طریق روده ها بر عهده آنهاست، دچار مشکل می شوند. علل آن:
- نوروپاتی اتونومیک
- مالتیپل اسکلروزیس
- بیماری پارکینسون
- آسیب نخاعی
- سکته مغزی
اشکال در ماهیچه های مسوول دفع
گاهی ماهیچه های لگن که در اجابت مزاج نقش دارند دچار اشکال شده و ممکن است باعث یبوست شوند. این مشکلات عبارتند از:
- ناتوانی در شل کردن عضلات لگن برای اجابت مزاج (آنیسموس)
- عضلات لگن نمی توانند بین شل کردن و انقباض، به درستی هماهنگی برقرار کنند (دیس سینرژیا)
- عضلات لگنی ضعیف
بیماریهایی که بر هورمون های بدن تاثیر می گذارد
هورمون ها به تعادل مایعات بدن کمک می کنند. حالات و بیماریهایی که باعث برهم خوردن تعادل هورمونی می شود شامل موارد زیر است:
- دیابت
- پرکاری تیروئید
- بارداری
- کم کاری تیروئید
مراقبت:
قدم اول درمان این است که به شیوه زندگی توجه کنیم. ما معمولا توصیه می‌کنیم مبتلایان به یبوست صبح‌ها صبحانه میل کنند و بعد از آن برای دفع مدفوع آماده شوند و از زورزدن زیاد موقع دفع خودداری کنند چون بعضی از بیماری‌های ناحیه مقعد با زورزدن تشدید می‌یابند. افراد مبتلا را باید به مصرف فیبرهای طبیعی که در میوه و سبزیجات فراوان هستند، ترغیب کرد. خوردن میوه با پوست و مصرف غلات حاوی سبوس فیبر بیشتری به بدن می‌رسانند. فعالیت بدنی مفرح و شاداب مثل پیاده‌روی ایروبیک و شنا حرکت‌های دودی روده را منظم‌تر می‌کند و باعث آرامش اعصاب و کنترل بهتر استرس می‌شود و در بهبود یبوست اثربخش است. در اینجا تاکید می‌کنم که آرامش عامل بسیار مهمی در تعدیل حرکت‌های روده و اجابت‌مزاج منظم است و فشارهای عصبی، حتی موارد خفیف افسردگی یا اضطراب یا اختلال‌های خواب هم می‌توانند باعث تشدید یبوست شوند. بعضی داروها نیز می‌توانند یبوست ایجاد کنند. اگر دارویی مصرف می‌شود، بهتر است با تجویز پزشک باشد و درباره احتمال یبوست در اثر مصرف دارو از پزشک سوال شود. اگر اقدام‌های کمکی به بهبود یبوست کمکی نکرد قدم بعدی ما درمان دارویی است. برخی از داروها درحقیقت همان فیبر هستند که به مقدار زیاد و متراکم به صورت فرآورده‌های دارویی تجویز می‌شوند. بعضی دیگر بعد از رسیدن به روده‌بزرگ روده را به ترشح بیشتر آب و املاح تحریک و از این طریق به دفع یبوست کمک می‌کنند. در دهه اخیر داروهای جدید دیگری برای درمان یبوست به بازارهای دارویی معرفی شده‌اند و ممکن است در سال‌های آینده در کشور ما قابل‌تهیه باشند.
علائم:
- دفع مدفوع کمتر از 3 بار در هفته
- داشتن مدفوع ناصاف یا سخت
- زور زدن برای اجابت مزاج
- احساس وجود مانع در مقعد که از اجابت مزاج جلوگیری می کند
- نیاز به کمک برای خالی کردن راست روده؛ مثل استفاده از دست ها برای فشار به شکم و یا استفاده از انگشت برای خارج کردن مدفوع از مقعد
اگر 2 یا تعداد بیشتری از این علائم را در سه ماه گذشته در خود احساس کرده اید، یبوست شکل مزمن پیدا کرده و باید مورد توجه و درمان قرار گیرد.
چنانچه در اجابت مزاج دچار مشکل پایدار شده اید بدون اینکه دلیلی برای آن بیابید، به پزشک مراجعه کنید.
چنانچه در اجابت مزاج دچار مشکل پایدار شده اید بدون اینکه دلیلی برای آن بیابید، به پزشک مراجعه کنید.