یرقان نوزاد - زردی نوزاد (Infant jaundice)
زردی نوزادی به معنای زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم ها در نوزاد تازه متولد شده است. زردی نوزادی به این دلیل اتفاق می افتد که مقدار بیلی روبین خون نوزاد افزایش می یابد. بیلی روبین رنگدانه زرد سلول های قرمز خونی است.
زردی نوزاد یک بیماری شایع بخصوص در نوزادانی است که پیش از 38 هفته متولد می شوند و در برخی نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می گردند. زردی نوزادی وقتی اتفاق می افتد که کبد نوزاد به اندازه کافی رسیده نیست تا بتواند بیلی روبین را از جریان خون دفع کند. در برخی موارد، بیماریهای زمینه ای عامل بروز زردی است.
زردی نوزاد یک بیماری شایع بخصوص در نوزادانی است که پیش از 38 هفته متولد می شوند و در برخی نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می گردند. زردی نوزادی وقتی اتفاق می افتد که کبد نوزاد به اندازه کافی رسیده نیست تا بتواند بیلی روبین را از جریان خون دفع کند. در برخی موارد، بیماریهای زمینه ای عامل بروز زردی است.
تشخیص:
اولین شواهد زردی را میتوان با چشم و فشار دادن پوست نوزاد مشاهده کرد. زردی نوزاد ابتدا از چشمها و سر شروع و به تنه، شکم و پاها گسترش می‌یابد. بهطور تقریبی چنانچه فقط صورت نوزاد زرد باشد، سطح بیلی‌روبین کل خون او 5میلیگرم در دسیلیتر، اگر شکم هم زرد شده باشد احتمالا میزان بیلی‌روبین سرمی او 14 میلیگرم در دسیلیتر و چنانچه کف پای نوزاد هم زرد باشد، سطح بیلی‌روبین کل خون او حدود 20 میلیگرم در دسیلیتر است اما با معاینه به تنهایی نمیتوان میزان سرمی بیلی‌روبین خون را به دقت سنجید و باید با نمونهگیری خون و اندازه‌گیری بیلی‌روبین در آن، سطح دقیق این ماده را برای انجام اقدام‌های درمانی به دست آورد.
وسایلی برای اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین از طریق پوست وجود دارد ولی عموما از آنها برای مقاصد غربالگری استفاده می‌شود.
وسایلی برای اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین از طریق پوست وجود دارد ولی عموما از آنها برای مقاصد غربالگری استفاده می‌شود.
دلایل:
زردی در اثر تجمع رنگدانه بیلی‌روبین در پوست ایجاد می‌شود. منبع تولید بیلی‌روبین هم شکسته شدن گلبول‌های قرمز و متابولیسم هموگلوبین در بدن است. به عبارتی بیلی‌روبین بهدلیل مرگ گلبول‌های قرمز خون در بدن ایجاد می‌شود. در دوره جنینی، جفت و مادر مسئول دفع بیلی‌روبین از خون جنین هستند ولی بعد از تولد، کبد و سیستم صفراوی نوزاد باید بهطور مستقل دفع این ماده را به عهده بگیرد. چنانچه بین تولید بیلی‌روبین و دفع آن از سیستم صفراوی تعادل وجود نداشته باشد، رنگدانه اضافی بیلی‌روبین در پوست افزایش می‌یابد و رنگ نوزاد زرد می‌شود.
زردی زمانی رخ می‌دهد که بیلی‌روبین در پوست و غشاهای مخاطی تجمع پیدا کند. در اکثر نوزادان مبتلا به زردی هیچ گونه بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و زردی «فیزیولوژیک» تلقی می‌شود. زردی فیزیولوژیک به صورت تیپیک در روز 3-2 تولد ظاهر می‌گردد و نتیجة افزایش تولید بیلی‌روبین (ناشی از افزایش توده گلبول‌های قرمز در گردش خون و کاهش طول عمر آنها) و کاهش ترشح بیلی‌روبین (ناشی از غلظت پایین پروتئین متصل‌شونده به هپاتوسیت، فعالیت اندک آنزیم گلوکورونوزیل ترانسفراز، و افزایش گردش انتروهپاتیک) است که به صورت طبیعی در نوزادان رخ می‌دهد.
زردی زمانی رخ می‌دهد که بیلی‌روبین در پوست و غشاهای مخاطی تجمع پیدا کند. در اکثر نوزادان مبتلا به زردی هیچ گونه بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و زردی «فیزیولوژیک» تلقی می‌شود. زردی فیزیولوژیک به صورت تیپیک در روز 3-2 تولد ظاهر می‌گردد و نتیجة افزایش تولید بیلی‌روبین (ناشی از افزایش توده گلبول‌های قرمز در گردش خون و کاهش طول عمر آنها) و کاهش ترشح بیلی‌روبین (ناشی از غلظت پایین پروتئین متصل‌شونده به هپاتوسیت، فعالیت اندک آنزیم گلوکورونوزیل ترانسفراز، و افزایش گردش انتروهپاتیک) است که به صورت طبیعی در نوزادان رخ می‌دهد.
زردی‌های ناشی از شیر
زردی‌های ناشی از شیر مادر به 2 صورت خودشان را نشان می‌دهند؛ نوع اول در روز دوم یا سوم پس از تولد اتفاق می‌افتد و زردی زودرس شیر مادر نام دارد. ابتلا به این نوع زردی به دلیل کمبود شیر مادر یا کم خوردن شیر مادر توسط نوزاد او اتفاق می‌افتد. نوع دوم هم که زردی دیررس شیر مادر است، از آخر هفته اول پس از تولد شروع می‌شود و گاهی طول درمان و بیماری به 1 تا 2 ماه هم می‌رسد. بهتر است بدانید وجود ماده خاصی در شیر مادر، باعث بروز این نوع زردی می‌شود. ما در هر 2 صورت، توصیه به ادامه شیر دادن برای بهبود سریع‌تر زردی می‌کنیم و به‌هیچ عنوان تغذیه با شیر مادر را متوقف نخواهیم کرد. بد نیست بدانید اصلا درمان زردی زودرس با کمک افزایش شیردهی مادر خواهد بود. در نوع دیررس هم تنها زمانی که سطح بیلی‌روبین خون به مرز خطرناکی برسد، تغذیه با شیر مادر با نظر پزشک معالج، حذف خواهد شد.
در مادرانی که شیر کافی ندارند و نوزادان آنها هم به زردی زودرس مبتلا می‌شوند نباید نگران باشند معمولا بیشتر مادران در روزهای اول پس از زایمان، شیر کافی و مناسبی ندارند. زیرا میزان ترشح شیر با ادامه روند مکیدن نوزاد در روزهای پیش رو، بیشتر خواهد شد. همین مکیدن و افزایش ترشح و جریان شیر مادر، می‌تواند در درمان زردی نوزادان موثر باشد. مصرف شیر خشک، تنها در موارد خطرناک و نگران‌کننده تجویز خواهد شد.
علل غیرفیزیولوژیک زردی نوزادی عبارتند از: ناسازگاری گروه خونی (سیستم ABO یا Rh)، سایر علل همولیز، سپسیس، کبودی‌ها، و اختلالات متابولیک. سندرم‌های گیلبرت و کریگلر- نجار از جمله علل نادر زردی نوزادی هستند.
در مادرانی که شیر کافی ندارند و نوزادان آنها هم به زردی زودرس مبتلا می‌شوند نباید نگران باشند معمولا بیشتر مادران در روزهای اول پس از زایمان، شیر کافی و مناسبی ندارند. زیرا میزان ترشح شیر با ادامه روند مکیدن نوزاد در روزهای پیش رو، بیشتر خواهد شد. همین مکیدن و افزایش ترشح و جریان شیر مادر، می‌تواند در درمان زردی نوزادان موثر باشد. مصرف شیر خشک، تنها در موارد خطرناک و نگران‌کننده تجویز خواهد شد.
علل غیرفیزیولوژیک زردی نوزادی عبارتند از: ناسازگاری گروه خونی (سیستم ABO یا Rh)، سایر علل همولیز، سپسیس، کبودی‌ها، و اختلالات متابولیک. سندرم‌های گیلبرت و کریگلر- نجار از جمله علل نادر زردی نوزادی هستند.
عوامل خطرزا
این عوامل از جمله دلایل بررسی میزان بیلی‌روبین نوزاد بلافاصله پس از تولد است:
- ناسازگاری گروه خونی (ABO): این حالت زمانی ایجاد می‌شود که گروه خونی مادر O و گروه خونی نوزاد A یا B است. آنتی‌بادی مادری (پروتئین‌هایی که جزئی از پاسخ سیستم ایمنی بدن هستند) برای گروه A یا B خون به جنین منتقل شده و می‌توانند سبب از بین رفتن گلبول‌های قرمز (همولیز) در نوزادان شده و در نهایت منجر به زردی می‌شود.
- ضربه‌های شدید ناشی از زایمان: ضربه‌ها ممکن است سبب تجمع گلبول‌های قرمز پیر زیر پوست شده و بیلی‌روبین خون را افزایش دهند.
- سابقه خانوادگی: هر اختلالی که سبب افزایش همولیز مانند اختلال آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز شود.
- نوزادانی که قبل از هفته 38 بارداری متولد می‌شوند.
- وجود خواهر یا برادری که به دلیل ابتلا به زردی هنگام تولد نیاز به درمان داشته است.
- وجود زردی واضح در 24 ساعت اول زندگی
- کاهش وزن زیاد، که ممکن است نشانه عدم دریافت شیر کافی (شیرمادر یا شیر خشک) از سوی نوزاد باشد.
مراقبت:
بالا بودن میزان بیلی‌روبین بستگی به سن نوزاد (به ساعت) و زمان خونگیری دارد، همچنین بر اساس اینکه نوزاد ترم است یا نارس و یا سایر عوامل خطرزای دیگر، درمان‌های متفاوتی وجود دارد.
نوردرمانی (درمان مواجهه با نور): در این نوع درمان نوزاد در حالی که با چشمان بسته درون یک انکوباتور است زیر نور فرابنفش قرار داده می‌شود. نور ساختار بیلی‌روبین را از بین برده، بنابراین این ماده به راحتی از ادرار یا مدفوع دفع می‌شود. شدت نوردرمانی بستگی به میزان بیلی‌روبین متفاوت است.
تعویض خون: در این نوع درمان، خون نوزاد با خونی که از نظر گروه خونی کاملا با او سازگار و بدون بیلی‌روبین است، تعویض می‌شود. این نوع درمان زمانی کاربرد دارد که میزان بیلی‌روبین بسیار بالا است، یا بیلی‌روبین به سرعت در حال افزایش است.
میزان بسیار بالای بیلی‌روبین می‌تواند به مغز صدمه زده و منجر به اختلالات عصبی در نوزاد شود.
نوردرمانی (درمان مواجهه با نور): در این نوع درمان نوزاد در حالی که با چشمان بسته درون یک انکوباتور است زیر نور فرابنفش قرار داده می‌شود. نور ساختار بیلی‌روبین را از بین برده، بنابراین این ماده به راحتی از ادرار یا مدفوع دفع می‌شود. شدت نوردرمانی بستگی به میزان بیلی‌روبین متفاوت است.
تعویض خون: در این نوع درمان، خون نوزاد با خونی که از نظر گروه خونی کاملا با او سازگار و بدون بیلی‌روبین است، تعویض می‌شود. این نوع درمان زمانی کاربرد دارد که میزان بیلی‌روبین بسیار بالا است، یا بیلی‌روبین به سرعت در حال افزایش است.
میزان بسیار بالای بیلی‌روبین می‌تواند به مغز صدمه زده و منجر به اختلالات عصبی در نوزاد شود.
درمان های خانگی
از قدیم‌الایام شیر خشت و ترنجبین برای درمان زردی نوزادی استفاده میشده است اما چنین ترکیب‌هایی باید با نظارت پزشک و پایش میزان زردی به کار رود زیرا احتمال ایجاد اسهال و کمآبی متعاقب آن برای نوزاد وجود دارد، بنابراین استفاده خودسرانه از این مواد باعث وخامت وضع نوزاد خواهد شد. همچنین در صورت وجود زردی در نوزاد، مصرف آبقند توصیه نمیشود چون آبقند باعث تشدید زردی و کاهش کالری دریافتی او می‌شود. در صورتی که شیر مادر برای تغذیه نوزاد کافی نباشد و نوزاد تحت فتوتراپی دچار کم آبی شود، میتوان تا زمانی که زردی و کمبود شیر مادر مرتفع شود، بهطور موقت از شیر خشک استفاده کرد.
در صورتی که زردی نوزاد بنا به نظر پزشک به درمان با فتوتراپی یا تعویض خون نیاز داشته باشد و خانواده اصرار به تداوم درمان‌های خانگی داشته باشند، بیلی‌روبین غیرمستقیم روی سیستم عصبی مرکزی تجمع پیدا میکند و باعث بروز عوارض عصبی- حرکتی- شناختی در نوزاد می‌شود که خود را به‌صورت بیحالی، تغذیه ضعیف، تشنج در مراحل اول و گاهی مرگ نشان می‌دهد. در موارد مزمن، عوارضی همچون اختلال‌های حرکتی، تکلم، عقبماندگی ذهنی، کمشنوایی، انحراف چشمها و نداشتن تعادل در حرکت کودک بر جا خواهد گذاشت که مادامالعمر با او میماند.
در صورتی که زردی نوزاد بنا به نظر پزشک به درمان با فتوتراپی یا تعویض خون نیاز داشته باشد و خانواده اصرار به تداوم درمان‌های خانگی داشته باشند، بیلی‌روبین غیرمستقیم روی سیستم عصبی مرکزی تجمع پیدا میکند و باعث بروز عوارض عصبی- حرکتی- شناختی در نوزاد می‌شود که خود را به‌صورت بیحالی، تغذیه ضعیف، تشنج در مراحل اول و گاهی مرگ نشان می‌دهد. در موارد مزمن، عوارضی همچون اختلال‌های حرکتی، تکلم، عقبماندگی ذهنی، کمشنوایی، انحراف چشمها و نداشتن تعادل در حرکت کودک بر جا خواهد گذاشت که مادامالعمر با او میماند.
علائم:
زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم ها مهم ترین علامت اولیه زردی است که در فاصله روز دوم تا چهارم تولد نوزاد بروز پیدا می کند. اگر روی بینی یا پیشانی نوزاد فشار کمی وارد کنید رنگ پوست در نقطه فشار زردرنگ می شود و این نشانه بیماری زردی است. اما در کودک سالم نقطه فشار برای لحظات کوتاهی بی رنگ خواهد شد.