هپاتیت (hepatitis)
هپاتیت واژه‌ای لاتین و به معنای التهاب کبد است و در اثر عوامل مختلف از جمله داروها، ویروس‌ها، بیماری‌های خودایمنی و ژنتیکی پدید می‌آید ولی شایع‌ترین علت آن، ابتلا به عفونت‌های ویروسی است. نوع هپاتیت را برحسب نوع ویروسی که باعث آن میشود نامگذاری می کنند، برای مثال هپاتیت A، هپاتیت B، هپاتیت C.
تا چند سال قبل، امیدی به درمان قطعی بیماران مبتلا به هپاتیت نبود ولی امروزه با رشد روزافزون دانش پزشکی و افزایش آگاهی مردم، تشخیص‌ها دقیق‌تر و درمان‌ها موثرتر شده و از موارد مرگ و میر مبتلایان کاسته شده است.
سازمان بهداشت جهانی، گزارش داده 400میلیون نفر در دنیا حامل ویروس هپاتیتB هستند که از این تعداد یک میلیون و 400 هزار نفر در کشور ما زندگی می‌کنند. شیوع هپاتیتB با تلاش مسوولان از سال 1373 و واکسیناسیون افراد پرخطر، شاغلان علوم‌پزشکی و نوزادان کاهش چشمگیری داشت. هپاتیتC هم در افراد خاص مانند بیماران تالاسمی، دیالیزی و هموفیلی که قبل از سال 1375 خون دریافت می‌کردند، دیده میشود. در حال حاضر این نوع از هپاتیت نیز کنترل شده ولی در جمعیت معتادان آمار شیوع همچنان بالاست.
برخی از افراد مبتلا به هپاتیت بی‌علامت هستند. برخی دیگر ممکن است این علائم را نشان دهند:
تا چند سال قبل، امیدی به درمان قطعی بیماران مبتلا به هپاتیت نبود ولی امروزه با رشد روزافزون دانش پزشکی و افزایش آگاهی مردم، تشخیص‌ها دقیق‌تر و درمان‌ها موثرتر شده و از موارد مرگ و میر مبتلایان کاسته شده است.
سازمان بهداشت جهانی، گزارش داده 400میلیون نفر در دنیا حامل ویروس هپاتیتB هستند که از این تعداد یک میلیون و 400 هزار نفر در کشور ما زندگی می‌کنند. شیوع هپاتیتB با تلاش مسوولان از سال 1373 و واکسیناسیون افراد پرخطر، شاغلان علوم‌پزشکی و نوزادان کاهش چشمگیری داشت. هپاتیتC هم در افراد خاص مانند بیماران تالاسمی، دیالیزی و هموفیلی که قبل از سال 1375 خون دریافت می‌کردند، دیده میشود. در حال حاضر این نوع از هپاتیت نیز کنترل شده ولی در جمعیت معتادان آمار شیوع همچنان بالاست.
برخی از افراد مبتلا به هپاتیت بی‌علامت هستند. برخی دیگر ممکن است این علائم را نشان دهند:
- بی‌اشتهایی.
- تهوع و استفراغ.
- اسهال.
- تیره شدن ادرار و رنگ پریده شدن مدفوع.
- درد شکم.
- یرقان، زردشدن پوست و چشم.
دلایل:
چند نوع ویروس می‌تواند کبد را آلوده کنند و باعث هپاتیت شوند. هر یک از اینها با یک حرف الفبا مشخص میشوند. سه نوع اصلی از این ویروس‌های هپاتیت وجود دارند: هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت C.
مراقبت:
هپاتیت A
این بیماری معمولا پس از چند هفته خود به خود بهبود پیدا می‌کند. واکسنی برای پیشگیری از هپاتیت A در دسترس است.عادات بهداشتی می‌تواند به پیشگیری از بیماری کمک کند. دست‌ها‌ی‌‌تان به طور کامل پیش از فراهم‌آوردن غذا، پس از رفتن به توالت یا پس از عوض کردن پوشک بچه بشویید. در مسافرت‌ها به پاک بودن آب آشامیدنی توجه داشته باشید.
هپاتیتB
هپاتیت مزمن به درمان نیاز دارد و در صورت درمان دارویی، به هپاتیت غیرفعال تبدیل میشود. داروها تزریقی و خوراکی هستند. داروهای تزریقی 6 ماه تا یک سال و داروهای خوراکی بیش از 5 سال تجویز میشوند. بیماران همیشه باید تحت‌نظر پزشک باشند. اگر بیماری پیشرفته شود، ممکن‌است کبد از کار بیفتد و به پیوند کبد نیاز باشد. امروزه می‌توان با هپاتیتB به راحتی زندگی کرد، تشکیل خانواده داد و حتی صاحب فرزند شد.هپاتیت C
هپاتیت C در مواردی به درمان دارویی نیاز دارد. اگر آسیب کبدی خفیف باشد، ممکن‌است به درمان دارویی نیاز نباشد زیرا داروها عوارض زیادی دارند و گران هستند. گاهی درمان دارویی لازم است و پاسخ به درمان به میزان آسیب کبدی بیمار، مقدار ویروس موجود در بدن و نوع ویروس هپاتیتC بستگی دارد. درمان به مراقبت فرد از خون نیز بستگی دارد. ورزش، غذاهای سالم، ترک دخانیات و پرهیز از الکل و موادمخدر کمک زیادی به روند درمانی می‌کند.
علائم:
هپاتیت A
ویروس هپاتیت A به طور عمده از طریق غذا و آب آلوده به مدفوع فرد دچار عفونت، منتقل میشود. هپاتیت A می‌تواند باعث تورم کبد شود، اما ندرتا باعث آسیب کبدی میشود.فرد مبتلا ممکن است احساس ناخوشی مانند ابتلا به آنفلوآنزا کند، یا ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد.
هپاتیت B
ویروس هپاتیتB با ورود به بدن در کبد انسان جایگزین میشود و شروع به تکثیر و سپس به گردش خون راه پیدا می‌کند. آنتی‌ژن سطحی ویروس(HBSAg) نام دارد و اگر در آزمایش خون وجود این ذرات به اثبات برسد، فرد آلوده تلقی میشود. ویروس هپاتیتB از طریق خون و فرآورده‌های خونی (تزریق خون، خالکوبی، تاتوکردن، سوراخ‌کردن گوش با وسایل آلوده، مسواک یا ریش‌تراش آلوده و فرورفتن سوزن)، از مادر به نوزاد (که مهم‌ترین راه انتقال در ایران است)، از راه جنسی (ترشحات مایع منی و ترشحات واژن)، نیش پشه (که بسیار نادر است) و اقدام‌های دندان‌پزشکی منتقل میشود. این ویروس خارج از بدن انسان در برابر حرارت، رطوبت و عوامل شیمیایی بسیار مقاوم است و در حرارت 20- درجه سانتی‌گراد تا 15 سال و در حرارت معمولی اتاق تا 6 ماه زنده می‌ماند. ویروس هپاتیتB با جوشاندن اشیای آلوده در 100 درجه سانتی‌گراد در مدت 5 دقیقه و با مواد ضدعفونی‌کننده مانند کلروفروم و فرمالین از بین می‌رود.
بیماری می‌تواند بدون علامت باشد. معمولا بعد از ورود ویروس به بدن و پس از یک دوره نهفتگی، علایمی شبیه سرماخوردگی (ضعف، خستگی، کسالت، تب، درد عضلانی، بی‌اشتهایی و...) ایجاد میشود. بعد از مدتی، علایم به صورت زردی و بهبود علایم همراه تیره‌رنگ شدن ادرار یا کمرنگ شدن مدفوع بروز می‌کند. اگر به هر کدام از راههای انتقال مشکوک باشیم، حتما باید برای تضمین به پزشک مراجعه و آزمایش خون انجام دهیم. ویروس می‌تواند سال‌ها نهفته باقی بماند. بیمار هپاتیتی به کسی گفته میشود که ویروس هپاتیت بیش از 6ماه در بدنش وجود داشته، حال عمومی‌اش خوب است و در بررسی‌های آزمایشگاهی اختلالی در عملکرد کبدش مشاهده نمی‌شود. میزان ویروس در خون کم است و در فیبرواسکن، فیبروز کبدی دیده نمی‌شود.
بیماری می‌تواند بدون علامت باشد. معمولا بعد از ورود ویروس به بدن و پس از یک دوره نهفتگی، علایمی شبیه سرماخوردگی (ضعف، خستگی، کسالت، تب، درد عضلانی، بی‌اشتهایی و...) ایجاد میشود. بعد از مدتی، علایم به صورت زردی و بهبود علایم همراه تیره‌رنگ شدن ادرار یا کمرنگ شدن مدفوع بروز می‌کند. اگر به هر کدام از راههای انتقال مشکوک باشیم، حتما باید برای تضمین به پزشک مراجعه و آزمایش خون انجام دهیم. ویروس می‌تواند سال‌ها نهفته باقی بماند. بیمار هپاتیتی به کسی گفته میشود که ویروس هپاتیت بیش از 6ماه در بدنش وجود داشته، حال عمومی‌اش خوب است و در بررسی‌های آزمایشگاهی اختلالی در عملکرد کبدش مشاهده نمی‌شود. میزان ویروس در خون کم است و در فیبرواسکن، فیبروز کبدی دیده نمی‌شود.
بهترین راه مقابله با هپاتیت B
بهترین راه مقابله با ویروس هپاتیتB تزریق واکسن است. تزریق واکسن در 3 نوبت و به فواصل یک ماه و 6 ماه پس از اولین تزریق انجام میشود این واکسن که عضلانی تزریق میشود. برای افراد پرخطر مانند کارکنان بهداشتی، همسر، فرزند، والدین و تمامی کسانی که با فرد ناقل هپاتیتB زندگی می‌کنند، کودکان زیر 9 سال و بیمارانی که در معرض تزریق خون (هموفیلی، تالاسمی، همودیالیز و معتادان تزریقی) هستند، ضروری است. بیماران مبتلا به هپاتیتB می‌توانند ازدواج کنند، به شرط اینکه همسرشان واکسیناسیون کامل دریافت کند.
دو نوع هپاتیتC وجود دارد؛ نوع اول حاد(عفونت کوتاه‌مدت) و نوع دوم مزمن(عفونت بلندمدت) نام دارد. نوع اول، علایم خفیفی مانند آنفلوانزا دارد ولی نوع دوم بیماری طول می‌کشد و حتی در برخی موارد تا 15 سال فرد مبتلا از وجود ویروس در بدنش بی‌اطلاع است و اتفاقی مثلا در اهدای خون کشف میشود. علایم این بیماری خستگی، گلودرد خفیف، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، درد قسمت فوقانی راست شکم(کبد)، درد مفصل، خارش پوست، تغییر رنگ ادرار و سفیدی چشم و درد عضلانی است. بعد از 20 سال 85درصد بیماران دچار آسیب شدید کبدی میشوند و سیروز کبدی آشکار خواهدشد.
شرح‌حال بیمار، معاینه و آزمایش‌های خونی، تشخیص را مسجل می‌کنند. اغلب میزان آنزیم‌های کبدی در خون مبتلایان بالاست. برای تعیین اینکه ویروس باعث درگیری کبد شده یا نه، نمونه‌برداری انجام میشود. امروزه روشی به نام فیبرواسکن که کاملا تهاجمی و بدون درد است، به یافته‌ها کمک می‌کند بنابراین کسانی که یکی از عوامل خطر را دارند، بهتر است با پزشک در این باره مشورت کنند.
هپاتیت C
این ویروس پس از تماس فرد سالم با خون بیمار مبتلا به ویروس هپاتیتC وارد بدن میشود ولی از طریق بوسه، سرفه، عطسه، آب وغذای مشترک منتقل نمی‌شود. ویروس در محیط خارج از بدن خشک میشود و به مدت 3 ماه زنده می‌ماند و با جوشاندن شیء آلوده در دمای 100درجه سانتی‌گراد و 5 دقیقه نابود خواهدشد. شایع‌ترین راه انتقال، روش تزریقی است که بیش از 50 درصد موارد را شامل میشود. بیشتر مبتلایان، معتادانی هستند که از سرنگ مشترک برای تزریق استفاده می‌کنند و انتقال از طریق جنسی نسبت به هپاتیتB کمتر است. متاسفانه تاکنون واکسنی ساخته نشده که بتواند در برابر ویروس مصونیت ایجاد کند. یکی از راههای انتقال از طریق جنسی است ولی شانس این انتقال بسیار اندک است و فرد مبتلا می‌تواند ازدواج کند و حتی بچه‌دار شود.دو نوع هپاتیتC وجود دارد؛ نوع اول حاد(عفونت کوتاه‌مدت) و نوع دوم مزمن(عفونت بلندمدت) نام دارد. نوع اول، علایم خفیفی مانند آنفلوانزا دارد ولی نوع دوم بیماری طول می‌کشد و حتی در برخی موارد تا 15 سال فرد مبتلا از وجود ویروس در بدنش بی‌اطلاع است و اتفاقی مثلا در اهدای خون کشف میشود. علایم این بیماری خستگی، گلودرد خفیف، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ، درد قسمت فوقانی راست شکم(کبد)، درد مفصل، خارش پوست، تغییر رنگ ادرار و سفیدی چشم و درد عضلانی است. بعد از 20 سال 85درصد بیماران دچار آسیب شدید کبدی میشوند و سیروز کبدی آشکار خواهدشد.
شرح‌حال بیمار، معاینه و آزمایش‌های خونی، تشخیص را مسجل می‌کنند. اغلب میزان آنزیم‌های کبدی در خون مبتلایان بالاست. برای تعیین اینکه ویروس باعث درگیری کبد شده یا نه، نمونه‌برداری انجام میشود. امروزه روشی به نام فیبرواسکن که کاملا تهاجمی و بدون درد است، به یافته‌ها کمک می‌کند بنابراین کسانی که یکی از عوامل خطر را دارند، بهتر است با پزشک در این باره مشورت کنند.