چربی خون بالا - هیپرلیپیدمی (Hyperlipidemia)

هیپرلیپیدمی بیماری افزایش چربی خون است که از سال‌ها قبل به‌عنوان یکی از عوامل موثر در تنگی عروق مغز و اندام‌ها شناخته شده است.
همه ما به‌وجود چربی در خون و بدنمان احتیاج داریم چون خیلی از هورمون‌های بدن از چربی ساخته می‌شوند، بنابراین حتما باید طی روز مقداری چربی مصرف کنیم. کلسترول ماده ای است از جنس چربی که در تمام سلول های بدن وجود دارد و در ساخت دیواره سلولی و برخی هورمون ها نقش مهمی را ایفا می کند. مولکول های چربی پس از جذب از روده در سیستم گردش خون توسط کلسترول حمل می شوند. قسمت اعظم کلسترول در داخل بدن و توسط کبد ساخته می شود و بقیه آن با مصرف غذاهای پر کلسترول و پر چرب وارد بدن می شود.
چربی‌ها از سنین پایین و بعد از بلوغ به‌تدریج در دیواره عروق شروع به ته‌نشین شدن و رسوب می‌کنند و باعث ایجاد پلاک‌هایی به نام آتروما یا آترواسکلروزیس (تصلب‌ شرائین) می‌شوند.
هیپرلیپیدمی می تواند ارثی باشد اما اغلب ناشی از سبک زندگی غلط است و بنابراین قابل پیشگیری و درمان است. رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و گاهی درمانهای دارویی باعث کاهش چربی خون خواهد شد.
 

تشخیص:

تشخیص چربی خون از طریق آزمایش خون صورت می گیرد. آزمایش چربی خون، شامل اندازه گیری کلسترول کل، کلسترول HDL (خوب)، کلسترول LDL (بد) و تری‌‌گلیسرید می‌شود. تری‌گلیسرید نوعی از چربی که در نتیجه مصرف مواد قندی بالا می‌رود.
برای اندازه‌گیری دقیق چربی‌های خون باید 9 تا 12 ساعت پیش از خون گرفتن چیزی به جز آب نخورید و ننوشید.
میزان کلسترول و تری‌گلیسرید خون معمولا به میلی‌گرم کلسترول در دسی‌لیتردر خون اندازه‌گیری می‌شود. این میزان‌های در برخی از کشورها این میزان به میلی‌مول در لیتر اندازه‌گیری می‌شود.

کلسترول خون چقدر باید باشد؟


از آنجایی که میزان کلسترول بد یا LDL بیشترین رابطه را با بروز بیماری قلبی دارد، هدف اصلی درمان‌های پایین‌‌آورنده کلسترول خون، این جزء است. اما موضوع به سادگی در جدول‌‌های‌ بالا آمده است، نیست، و میزانی  از LDL که در آن باید درمان را شروع کرد، بسته به عوامل خطرساز برای بیماری قلبی در شما فرق می‌کند.
در اغلب افراد هدف درمان کاهش میزان LDL به زیر 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. اما اگر شما عوامل خطرساز برای بیماری قلبی داشته باشید، ممکن است هدف از درمان رساندن LDL  به زیر 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است و در افراد در معرض خطر بسیار زیاد بیماری قلبی این میزان را باید به زیر 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر رساند.
این جدول‌ها میزان‌های طبیعی و غیرطبیعی انواع چربی‌های خون را نشان می‌دهد

میزان کل کلسترول (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) میزان کل کلسترول ( میلی‌مول در لیتر)  
زیر 200 زیر 5.2 مطلوب
200 تا 239 5.2 تا 6.2 حد مرزی بالا
240 و بالاتر بلاتر از 6.2 بالا





کلسترول بد یا LDL(میلیگرم در دسی‌لیتر) کلسترول بد یا LDL (میلی‌‌مول در لیتر)  
زیر 70 زیر 1.8 مطلوب برای افراد در معرض خطر
بسیار بالای بیماری قلبی
زیر 100 زیر 2.6 مطلوب برای افرادی در معرض خطر بیماری قلبی
100 تا 129 2.6-3.3 نزدیک به طبیعی
130-159 3.4-4.1 حد مرزی بالا
160-189 4.1-4.9 بالا
190 و بالاتر بالای 4.9 بسیار بالا









کلسترول خوب یا HDL(میلی‌گرم در دسی‌لیتر) کلسترول خوب یا HDL (میلی‌مول در لیتر)  
مردان زیر 40
زنان زیر 50		 مردان زیر 1
زنان زیر 1.3		 بد
50-59 1.3-1.5 بهتر
60 و بالاتر بالای 1.5 بهترین





تری‌گلیسرید (میلیگرم در دسی‌لیتر) تری‌گلیسرید (میلی‌مول در لیتر)  
زیر 150 زیر 1.7 مطلوب
150-199 1.7-2.2 حد مرزی بالا
200-499 2.3-5.6 بالا
500 و بالاتر بالای 5.6 خیلی بالا
















 


 






چه کسانی را گروه پرخطر قرار می‌گیرند؟

اگر سابقه حمله قلبی داشته‌اید یا دیابت یا بیماری شریان کاروتید یا شریان‌های محیطی دارید، شما در رده "بسیار پرخطر"  قرار می‌گیرید که باید میزان LDL   شما باید به زیر 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد.
همچنین اگر دو یا تعداد بیشتری از عوامل خطر ساز زیر را نیز داشته باشید،‌ در گروه "بسیار پرخطر" قرار می‌گیرید:
  • سیگار کشیدن.
  • فشار  خون بالا.
  • میزان پایین کلسترول خوب یا HDL.
  • سن بالاتر از 45 در مردان و سن بالاتر از 55 در زنان.
  • بالا بودن میزان لیپوپروتئین (a)
اگر کمتر از دو  عامل خطر ساز بالا را دارید،‌ بایدLDL  را به زیر 100 رساند.

دلایل:

چربی‌های خون را می‌توان به 2 نوع «تری‌گلیسرید» و «کلسترول» تقسیم‌بندی کرد. تری‌گلیسرید همان چربی ذخیره‌ بدن است. این چربی علاوه براینکه از طریق غذا جذب می‌شود به‌وسیله کبد نیز تولید می‌شود و به‌صورت ترکیب‌‌های چربی پروتئین با دانسیته خیلی پایین در خون وجود دارد. بالارفتن تری‌گلیسرید چند خطر عمده ایجاد می‌کند؛ از جمله اینکه می‌تواند در مجاری لوزالمعده رسوب کند و باعث ایجاد پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده شود و خطر ابتلا به دیابت را تا حد زیادی بالا می‌برد. همچنین از آن به‌عنوان دومین عامل انسداد عروق بعد از کلسترول نام برده می‌شود.
 

کلسترول بدتر است یا تری‌گلیسرید؟

کلسترول در مقایسه با تری‌گلیسرید خطر بیشتری برای قلب، مغز و عروق دارد. با این حال کلسترول عامل ساخته شدن هورمون‌های جنسی و بسیاری از هورمون‌های دیگر است بنابراین نمی‌توان گفت که به خودی خود مضر است بلکه بالارفتن بیش از حد آن می‌تواند خطرناک باشد. کلسترول وقتی که بر دیواره عروق می‌نشیند، به‌صورت LDL یا لیپوپروتئین با دانسیته پایین خود را نشان می‌دهد؛ یعنی همان چربی بد که باعث تشدید انسداد عروق می‌شود. ترکیب دیگری از کلسترول نیز وجود دارد که با نام HDL یا لیپوپروتئین با دانسیته بالا یا همان چربی خوب شناخته می‌شود. این چربی از عروق محافظت می‌کند و باعث پاکسازی دیواره آنها می‌شود، بنابراین کلسترول یک جا نقش بد و جای دیگر نقش خوب را بازی می‌کند.
 

عوامل بالا رفتن کلسترول خون

 اگر میزان کلسترول خون شما بالا است، چند علت ممکن برای آن وجود دارد. عواملی که بر میزان کلسترول خون اثر می‌گذارند، اینها هستند:
  • رژیم غذایی مملو از چربی اشباع‌شده یا غذاهای پرکلسترول.
  • اضافه‌وزن داشتن.
  • عدم انجام ورزش به اندازه کافی.
  • افزایش سن، و دوره بعد از یائسگی در زنان.
  • سابقه خانوادگی کلسترول بالا.
  • مصرف زیاد مواد قندی که باعث افزایش تری گلیسیرید می شود.

 

مراقبت:

کدام بیماران به درمان نیاز ندارند؟

درمان بعضی از انواع بیماری‌های چربی‌خون به دارو نیاز ندارد و فقط با رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی مثل پیاده‌روی قابل‌درمان هستند. مثلا فرد جوانی که تری‌گلیسرید 220 دارد و عارضه قلبی ندارد، می‌تواند با ورزش و رژیم، چربی‌خونش را پایین بیاورد، اما همین مقدار تری‌گلیسرید در یک فرد مسن با درگیری عروق قلبی حتما به دارو درمانی نیاز دارد. درواقع دارو مانند شمشیر دو لبه است و خیلی نباید به آن وابسته باشیم. فقط زمانی باید دارو بخوریم که پزشک آن را تجویز کرده باشد. یادتان باشد که قدرت رژیم غذایی در کاهش کلسترول کمتر است، بنابراین در این مورد نیز نباید نقش دارو را دست‌کم گرفت.
 

گیاهان جایگزین دارو نمی‌شوند

بعضی‌ها سوال می‌کنند که آیا مصرف موادغذایی خاص مثل ماست و زردچوبه می‌تواند در درمان این بیماری تاثیرگذار باشد؟ در پاسخ باید گفت اگر ماست پرچرب باشد، عارضه‌اش از فواید زردچوبه روی چربی‌خون بیشتر خواهد بود. فرض کنید کلسترول خون شما 300 باشد و روزی یک کاسه ماست و زردچوبه مصرف کنید. به این ترتیب نه‌تنها به کاهش چربی‌خون کمکی نکرده‌اید بلکه شاید باعث افزایش آن هم بشوید. داروهای گیاهی، ادویه‌‌هایی مثل زردچوبه و سبزی‌های مثل شنبلیله و... در کاهش چربی‌خون بی‌تاثیر نیستند اما نمی‌توانند جای دارو را بگیرند و بیماری را کامل درمان کنند. حجامت نیز به کم کردن غلظت خون کمک می‌کند اما تاثیری بر چربی‌های خون ندارد.
 

چه کسانی باید دارو بخورند؟

افرادی که چربی‌خون ارثی دارند، باید مادام‌العمر دارو بخورند. البته این‌طور نیست که همیشه از یک نوع دارو استفاده کنند بلکه هر 3 تا 6 ماه باید آزمایش خون دهند تا در صورت لزوم پزشک به‌تدریج داروهای مصرفی‌شان را کم کند و به حداقل دوز برساند. لازم به ذکر است که این افراد حتی اگر غذا نخورند و دائم ورزش کنند باز هم کلسترول خونشان بالا می‌رود چراکه نقص آنزیمی ‌دارند. اگر خانواده این بیماران را بررسی کنیم، احتمالا به افرادی برمی‌خوریم که در سنین پایین دچار سکته قلبی و حوادث عروق مغزی شده‌اند. پس این افراد باید مرتب تحت‌نظر باشند.
 

درمان از رژیم غذایی شروع می‌شود

قدم اول در درمان چربی‌خون بالا، تغییر رژیم غذایی است یعنی اگر فرد فقط دارو بخورد و به رژیم غذایی اهمیت ندهد، نخواهد توانست از بروز عوارض بیماری کاملا جلوگیری کند. برنامه غذایی مناسب می‌تواند تری‌گلیسرید خون را تا 40 درصد و کلسترول بد را 15 تا 20 درصد کاهش دهد. طبق این برنامه، باید درصد مصرف چربی‌های اشباع شده را کم و تا جایی که امکان دارد از چربی‌های غیراشباع برای سرخ کردن، پخت و پز و... استفاده کرد. به توصیه متخصصان تغذیه، روغن‌های مایع گیاهی از جمله روغن هسته انگور، روغن زیتون و... بهترین انتخاب هستند. در هنگام استفاده باید به نکته‌های بهداشتی مصرف آنها توجه داشت. علاوه براین، باید مصرف کربوهیدرات و نشاسته را هم کاهش دهید، حتی اگر دیابت نداشته باشید. درواقع، نشاسته می‌تواند در کبد به چربی تبدیل شود و تری‌گلیسرید خون را بالا ببرد. توصیه می‌شود از ماهی تازه استفاده کنید و مصرف گوشت قرمز را کاهش دهید. درواقع بیشتر باید به سمت رژیم غذایی مدیترانه‌ای برویم یعنی مصرف سبزی‌ها و روغن زیتون را افزایش دهیم و از گوشت سفید استفاده کنیم.
 

داروهای ضدچربی‌خون

طبق توصیه انجمن‌های پزشکی دنیا و ایران، زمانی که بیمار با چربی‌خون بالا به پزشک مراجعه می‌کند، در قدم اول باید از لحاظ کلسترول و چربی‌بد تحت درمان قرار گیرد. مگر اینکه کلسترول طبیعی داشته باشد و فقط تری‌گلیسرید خونش بالا باشد. در حال حاضر داروهای بسیار زیادی برای کاهش چربی‌خون وجود دارد؛ از جمله استاتین‌ها مثل لوواستاتین، سیمواستاتین، آتورواستاتین، رزوواستاتین، پراواستاتین و... این داروها به‌خصوص آتورواستاتین نه‌تنها کلسترول خون را پایین می‌آورند، بلکه از پرتاب آمبولی‌های چربی از دیواره‌های عروق نیز جلوگیری می‌کنند. به همین دلیل است که بعد از قرار دادن استنت یا فنر در رگ قلب برای بیمار استاتین تجویز می‌شود. استاتین‌ها در دوز‌های مختلف 10 تا 80 میلی‌گرم موجود هستند و فقط متخصص قلب یا غدد یا داخلی می‌توانند تعیین کنند که چه دوزی از این دارو برای شما مناسب است.
اما از عوارض داروهای چربی‌خون می‌توان به تاثیراتشان بر عضلات و کبد اشاره کرد. در صورتی که فرد با مصرف این داروها دچار دردهای عضلانی در ران یا بازو شود، می‌تواند با مصرف داروهای ضدالتهاب یا مسکن یا حتی ورزش‌های مناسب آنها را کاهش دهد، اما اگر درد خیلی شدید باشد و فرد واقعا عاجز شده باشد، می‌توان با کاهش دوز دارو در ابتدا و تغییر نوع دارو در مرحله بعد، درد او را کاهش داد. اگر هم بیمار به هیچ‌وجه نتواند استاتین مصرف کند، می‌تواند از دیگر خانواده‌های دارویی ازجمله مشتقات فیبریک اسید مثل جم فیبروزیل، فنوفیبرات و... استفاده کند.
عارضه دیگر داروهای چربی‌خون به‌خصوص استاتین‌ها، بالارفتن آنزیم‌های کبدی است. خوشبختانه عوارض کبدی شدید در این داروها خیلی نادر است، بنابراین اگر حین مصرف استاتین‌ها، آنزیم‌های کبدی‌تان از جملهSGOT و SGPT کمی بالا رفت، اصلا نگران نشوید و دارو را قطع نکنید.
خانواده بعدی داروها، ترکیب‌‌های ویتامینه مثل امگا 3 هستند. امگا 3 تری‌گلیسرید خون را کاهش می‌دهد و میزان HDL یا چربی‌خوب را بالا می‌برد. انسولین هم که در درمان دیابت به کار می‌رود، می‌تواند تری‌گلیسرید خون را پایین بیاورد.

اگر چربی خونتان بالاست از این غذاها اجتناب کنید

رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی نخستین گام در بهبود میزان چربی‌های خون است. در این میان برخی مواد غذایی به علت اثری که بر افزایش چربی‌های خون دارند، باید در مقادیر کمتری مصرف شوند که در ذیل به آنها اشاره خواهد شد:
 
  1. غذاهای دریایی برای افراد مبتلا به کلسترول بالا مفید هستند، اما در این میان میگو یک استثنا است. یک سروینگ میگو، حتی اگر بدون چربی پخته شود، دارای حدود 190 میلی‌گرم کلسترول است. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند میزان دریافت روزانه کلسترول در افراد سالم به 300 میلی‌گرم و در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا کلسترول بالا به 200 میلی‌گرم محدود شود.
  2. درصورتی که تمایل به مصرف کنسرو تن ماهی دارید، به جای مصرف تن ماهی حاوی روغن، از تن ماهی که در آب قرار دارد استفاده کنید.
  3. امعا و احشا مانند جگر و قلوه نسبت به سایر قسمت‌های گوشت حاوی مقادیر بالاتری از کلسترول است. بنابراین مصرف آنها باید به کمتر از 90 گرم در ماه محدود شود.
  4. کره و مارگارین هر دو دارای چربی‌های اشباع بوده و باید در مقادیر بسیار کم مصرف شوند. کره از چربی‌های حیوانی ساخته شده و حاوی مقادیر بیشتری چربی‌های اشباع است. از سوی دیگر، برای تولید مارگارین روغن‌های گیاهی تحت فرآیندهای حرارتی و هیدروژنه قرار می‌گیرند. طی این فرآیندها بر میزان چربی ترانس محصول تولیدی افزوده می‌شود. هرچه مارگارین سفت‌تر باشد میزان چربی ترانس آن بیشتر است. چربی‌های اشباع و ترانس هر دو سبب افزایش کلسترول می‌شوند.
  5. لبنیات غنی از مواد مغذی مانند کلسیم، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی است، اما مصرف لبنیات پرچرب به علت داشتن مقادیر زیاد چربی‌های اشباع می‌تواند سبب افزایش کلسترول خون شود.
  6. نارگیل، روغن نارگیل، روغن پالم، روغن هسته خرما و کره کاکائو حاوی مقادیر زیاد چربی‌های اشباع هستند که سبب افزایش کلسترول خون می‌شود.
  7. درج کلمه «کم‌چرب» روی برچسب مواد غذایی کافی نیست، زیرا اگر آن ماده غذایی حاوی مقادیر بالای چربی‌های اشباع باشد می‌تواند سبب افزایش کلسترول بد (LDL) شود.
  8. مصرف زیاد شکر با کاهش کلسترول خوب (HDL) مرتبط است. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند زنان و مردان، به ترتیب روزانه بیشتر از 6 و 9 قاشق چایخوری شکر استفاده نکنند.
  9. نوشیدنی‌هایی مانند آبمیوه‌ها، نوشابه، نسکافه و ... می‌تواند حاوی مقادیر زیاد شکر باشد که در بدن به تری‌گلیسرید تبدیل می‌شود. بنابراین کاهش قند و شکر دریافتی شامل دریافت نوشیدنی‌های شیرین نیز می‌شود. بهتر است مصرف این نوشیدنی‌ها به کمتر از 240 سی‌سی در روز محدود شود.
  10. هرچند قند موجود در عسل قند طبیعی است اما همانند شکر می‌تواند سبب افزایش میزان تری‌گلیسرید شود.
  11. بدون شک میوه‌ها، به خصوص زمانی که جایگزین مصرف دسرها شوند، بسیار مفیدند، اما زمانی که شما به تری‌گلیسرید بالا مبتلا هستید باید از مصرف بیش از حد میوه خودداری کنید، زیرا میوه‌ها نیز حاوی قندهای طبیعی هستند که در صورت مصرف زیاد می‌توانند به تری‌گلیسرید تبدیل شوند.
  12. به افراد مبتلا به افزایش چربی خون توصیه می‌شود از سبزیجات استفاده کنند. با این حال، سبزیجات نشاسته‌ای مانند ذرت باید در مبتلایان به تری‌گلیسیرید بالا محدود شود، زیرا نشاسته اضافی در بدن به تری‌گلیسرید تبدیل می‌شود. در عوض این بیماران می‌توانند از سایر سبزیجات مانند کلم، گل کلم و قارچ به میزان بیشتری استفاده کنند.
  13. مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی نشاسته مانند ماکارونی یا غلات می‌تواند سبب افزایش تری‌گلیسرید خون شود.
  14. در مبتلایان به افزایش چربی‌های خون نیاز به حذف کامل گوشت نیست، اما لازم است از مصرف گوشت‌های چرب و گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس و همبرگر اجنتاب شود.
  15. خوردن پیتزا اگرچه دلپذیر است، پنیر اضافه شده به آن حاوی مقادیر زیاد چربی است. بنابراین بهتر است مصرف آن محدود شده و همچنین با مقدار زیادی از سبزیجات تهیه شود.

علائم:

چربی‌خون درصورتی که خیلی بالا نباشد، علائم خاصی ندارد، اما اگر خیلی بالا برود و مدت طولانی بالا بماند، به‌تدریج باعث سرگیجه می‌شود. همچنین ممکن است باعث ایجاد علائم شبیه به نوروپاتی، گزگز و مورمور شدن دست و پا شود. در ادامه نیز عوارض آن ظاهر می‌شود؛ مثلا اگر باعث انسداد عروق قلب شود، علائم نارسایی قلبی ایجاد می‌کند که در این حالت فرد هنگام راه‌رفتن و فعالیت دچار تنگی نفس یا درد سینه می‌شود. همچنین می‌تواند باعث علائمی از نارسایی عروق مغزی و اختلال در اندام‌ها شود. در بعضی از انواع بیماری‌های چربی‌خون به‌خصوص نوع ارثی آن، بعضی علائم پوستی مانند رسوب چربی روی پلک‌ها (گزانتلاسما) یا در ناحیه آرنج و زانو و دیگر بثورات جلدی نیز دیده می‌شود. بعضی از انواع بیماری‌های چربی نیز ممکن است باعث تورم تاندون آشیل در پشت مچ پا شوند.

حتی برخی از لاغرها هم چربی خونشان بالاست

اگرچه افزایش تری‌گلیسرید خون در افراد چاق و کم‌تحرک بیشتر دیده می‌شود اما لاغرها هم ممکن است به این بیماری دچار شوند. از طرفی کم کردن وزن دلیل قطعی بر از بین‌رفتن بیماری چربی‌خون نمی‌شود. علاوه براین، در بعضی خانواده‌ها به علت اختلال‌های ژنتیکی، میزان چربی بد یا LDL بالاست؛ یعنی بدون اینکه فرد اضافه‌وزن یا رژیم نامناسبی داشته باشد و پرخوری کند، به‌صورت ارثی از سنین پایین و حتی 20 سالگی چربی بد خونش بالا می‌رود. در حال حاضر این اختلال آمار بالایی در جهان دارد، بنابراین کشورهای پیشرفته دنیا مثل آمریکا و اروپا این چربی‌ها را از سنین 20 سالگی هر 5 سال یک بار غربال می‌کنند. امیدوارم روزی برسد که این غربالگری‌ها در کشور ما نیز از سنین پایین انجام شود تا بتوانیم افراد در معرض خطر را پیدا کنیم.