دندان قروچه (Bruxism - teeth grinding)
دندان قروچه یا براکسیزم به وضعیتی گفته می شود که در آن فرد دندان هایش را به هم فشار می دهد یا می ساید. چنین فردی بی اختیار در طول روز یا شب ها به هنگام خواب دندان هایش را به هم می ساید.
دندان قروچه در خواب بعنوان یک اختلال حرکتی در خواب مورد توجه است. کسانی دندان هایشان را در خواب به هم فشار می دهند یا می سایند به احتمال زیاد به دیگر اختلالات خواب نیز مبتلا هستند مثل خروپف و آپنه خواب.
از آنجا که دندانقروچه معمولا حین خواب رخ می‌دهد، بسیاری از افراد در مورد آن آگاهی ندارند. فقط ممکن است بعضی صبح‌ها از درد فکین یا دندان‌ها شکایت داشته باشند. دندان‌قروچه‌ای که هنگام خواب رخ می‌دهد معمولا به صورت فشاردادن دندان‌ها روی هم یا ساییدن آنها به هم است اما گاهی دندانقروچه در طول روز و هنگام بیداری رخ می‌دهد که معمولا واکنشی به یک تحریک خاص است مثلا موقع حرص‌خوردن. در این نوع دندانقروچه معمولا فرد دندان‌ها را روی هم فشار می‌دهد اما ساییدن آنها کمتر دیده می‌شود. در هر حال اگر شما هم جزو افرادی هستید که به‌طور معمول صبح‌ها با سردرد یا درد فک‌ها بیدار می‌شوید، احتمال دارد که در طول شب دندانقروچه داشته باشید. این مشکل در حدود 20-10 درصد افراد دیده می‌شود و در بسیاری موارد هیچ‌گونه علامتی ندارد و فرد متوجه آن نمی‌شود و همسر وی آن را کشف می‌کند اما در بعضی موارد، وضعیت شدیدتر می‌شود و زندگی را برای فرد دشوار خواهد کرد.
دندان قروچه در خواب بعنوان یک اختلال حرکتی در خواب مورد توجه است. کسانی دندان هایشان را در خواب به هم فشار می دهند یا می سایند به احتمال زیاد به دیگر اختلالات خواب نیز مبتلا هستند مثل خروپف و آپنه خواب.
از آنجا که دندانقروچه معمولا حین خواب رخ می‌دهد، بسیاری از افراد در مورد آن آگاهی ندارند. فقط ممکن است بعضی صبح‌ها از درد فکین یا دندان‌ها شکایت داشته باشند. دندان‌قروچه‌ای که هنگام خواب رخ می‌دهد معمولا به صورت فشاردادن دندان‌ها روی هم یا ساییدن آنها به هم است اما گاهی دندانقروچه در طول روز و هنگام بیداری رخ می‌دهد که معمولا واکنشی به یک تحریک خاص است مثلا موقع حرص‌خوردن. در این نوع دندانقروچه معمولا فرد دندان‌ها را روی هم فشار می‌دهد اما ساییدن آنها کمتر دیده می‌شود. در هر حال اگر شما هم جزو افرادی هستید که به‌طور معمول صبح‌ها با سردرد یا درد فک‌ها بیدار می‌شوید، احتمال دارد که در طول شب دندانقروچه داشته باشید. این مشکل در حدود 20-10 درصد افراد دیده می‌شود و در بسیاری موارد هیچ‌گونه علامتی ندارد و فرد متوجه آن نمی‌شود و همسر وی آن را کشف می‌کند اما در بعضی موارد، وضعیت شدیدتر می‌شود و زندگی را برای فرد دشوار خواهد کرد.
تشخیص:
در کل دو نوع دندانقروچه وجود دارد:
- نوع اولیه: زمانی که علت مشخص پزشکی برای بروز آن وجود ندارد.
- نوع ثانویه: زمانی که دندانقروچه با اختلالاتی مانند اختلالات روانی (اضطراب و افسردگی)، مصرف داروها (مانند داروهای ضدافسردگی) یا بعضی بیماری‌ها (مانند پارکینسون) یا آپنه تنفسی (اختلال در تنفس هنگام خواب) همراه است. در نوع ثانویه معمولا با درمان اختلال زمینه‌ای مشکل دندانقروچه هم حل می‌شود. البته در بعضی موارد، دندانقروچه به یک عادت تبدیل می‌شود و در این حالت با درمان و رفع مشکل زمینه‌ای باز هم این عادت از بین نخواهد رفت
دلایل:
با وجودی که علت دقیق دندانقروچه هنوز مشخص نشده اما عوامل زیادی در رابطه با آن پیدا شده است:
- اختلالات خواب مانند آپنه تنفسی: قوی‌ترین ارتباطی که در رابطه با علت دندانقروچه پیدا شده، آپنه تنفسی حین خواب (OSA) است. این افراد در خواب، تنفس سختی دارند و خواب آنها معمولا با خروپف شدید، حرف‌زدن درخواب و قروچه دندان‌ها همراه است.
- اضطراب و استرس زیاد: در اغلب موارد از استرس شدید به عنوان عامل بروز دندانقروچه نام می‌برند که البته گاهی همراه با علت‌های دیگر است. مشخص‌شده افرادی که ناخن می‌جوند و عصبی هستند، بیشتر از دیگران در معرض بروز دندانقروچه هستند
- تیپ شخصیتی رقابتی، مهاجم یا بیش فعال
- قرارگیری غیر طبیعی دندان های ردیف بالا یا پایین
- پاسخ به درد گوش یا دندان (در کودکان)
- بازگشت اسید معده به مری
- عوارض جانبی ناشایع بعضی داروهای روان مثل فنوتیازینها یا داروهای ضد افسردگی خاص
- استراتژی کنار آمدن یا عادت تمرکز
- عوارض اختلالاتی چون بیماری هانتینگتون یا پارکینسون
- علل دیگر: مصرف نوشابه‌های حاوی کافئین مانند کولاها، قهوه و شکلات، مصرف الکل زیاد، مصرف مواد مخدر یا روان‌گردان، سیگارکشیدن، بعضی بیماری‌ها مانند پارکینسون، وجود کرمک (در بچه‌ها)
مراقبت:
اگر دندانقروچه زود تشخیص داده شود، می‌توان با یافتن علت اولیه و رفع آن، این مساله را نیز درمان کرد اما اگر دیر شده باشد، دندانقروچه به صورت یک عادت درخواهد آمد و حالا باید آن را با روش‌های اصلاح عادتی، درمان کرد، اما در اینجا به چند روش درمانی اشاره می‌کنیم:
- محافظ (گارد) دهانی: گارد دهانی، وسیله‌ای پلاستیکی است و توسط دندان‌پزشک ساخته می‌شود. این وسیله پلاستیکی روی دندان‌ها قرار می‌گیرد و از آنها در مقابل سایش محافظت می‌کند. بیشتر موارد دندانقروچه توسط همین محافظ‌ها رفع می‌شوند. البته آنها وضعیت را درمان نمی‌کنند بلکه فقط از صدمه به دندان‌ها و مفصل گیجگاهی – فکی جلوگیری می‌کنند. این گاردها را باید هنگام خواب شب در دهان قرار داد تا دندان‌ها حفظ شوند.
- بیوفیدبک: این دستگاه که در سال 2001 میلادی ساخته شد وسیله‌ای باتری‌دار است که روی سر قرار می‌گیرد و با حس‌کردن انقباض عضلات صورت هنگام دندانقروچه صدایی ایجاد می‌کند. این صدا از درجه‌های کمتر شروع می‌شود و به‌تدریج افزایش می‌یابد تا زمانی که دندانقروچه از بین برود. قصد آن این است که فرد بدون اینکه از خواب بیدار شود، دندانقروچه خود را متوقف کند. تحقیقات نشان داده، حدود 80 درصد افراد بعد از چندبار استفاده از آن تا حدود زیادی کاهش دندانقروچه داشته‌اند.
- تحریک حس چشایی: در این روش، بسته‌های ریزی را پر از ماده بی‌ضرر اما تلخ می‌کنند و آن را توسط وسیله‌ای شبیه دستگاه‌های ارتودنسی در میان دندان‌های عقب قرار می‌دهند. اگر فرد بخواهد در طول شب دندان‌هایش را به هم نزدیک کند، این بسته پاره و فرد هوشیار می‌شود. سازندگان آن معتقدند استفاده از آن کمتر از وسایل صدادار است و با خواب افراد تداخل می‌کند.
- بوتاکس: سم بوتولونیم یا بوتاکس در اصل برای درمان لوچی (چپ‌چشمی) به کار می‌رفت اما طی آزمایش‌ها، آثار آن در مورد چروک‌های اطراف چشم مشخص شد که اکنون هم استفاده‌های زیبایی زیادی دارد. دندانقروچه اختلالی است که با انقباض غیرارادی عضله همراه است. در درمان آن، نوع رقیقی از سم بوتولونیم برای فلج موقتی عضلات به کار می‌رود و بوتاکس عضله را به‌قدری ضعیف می‌کند که اثرات دندانقروچه را کاهش می‌دهد اما به حدی نیست که مانع استفاده درست از عضله شود. در درمان معمولا 6-5 تزریق در عضله انجام می‌شود و روز بعد آثار آن ظاهر خواهند شد. این تزریق‌ها معمولا سالی یکبار تکرار می‌شوند و مقدار بوتاکس تزریق‌شده با توجه به قدرت عضلات افراد، متفاوت است.
- مکمل‌های غذایی: نظریه‌های متعددی است که مصرف بعضی مکمل‌ها را برای رفع دندانقروچه توصیه می‌کنند از جمله منیزیم و کلسیم.
- بازسازی صدمه‌ها: دندان‌های صدمه‌دیده را می‌توان با روکش بازسازی کرد. البته برای محافظت از این روکش‌ها بهتر است یک گارد (محافظ) را در طول خواب روی دندان‌ها قرار داد.
- کنترل و درمان اضطراب: همان‌طور که ذکر شد یکی از علت‌های مهم در بروز دندانقروچه اضطراب است بنابراین یک راهکار درمانی مهم، کم‌کردن استرس و اضطراب قبل از خواب است. انجام بعضی کارها مانند گوش‌دادن به موسیقی ملایم یا دوش آب گرم یا قراردادن یک حوله گرم روی گونه در جلوی گوش برای آرام‌کردن عضلات فک، موثر هستند. در مورد کودکان نیز می‌توان با ماساژ، خواندن قصه یا موسیقی ملایم آنها را آرام کرد. به علاوه باید مطمئن شوید که در رژیم غذایی کودک، آب کافی وجود داشته باشد چون کم‌آبی بدن هم می‌تواند با دندانقروچه در ارتباط باشد.
- راه‌های کمکی دیگر: گاهی شل‌کننده‌های عضلانی که توسط پزشک تجویز می‌شوند می‌توانند موثر باشند. به علاوه بعضی تغییرات در رژیم غذایی و نحوه زندگی لازم است. مثلا از خوردن و نوشیدن غذاهای حاوی کافئین و مصرف الکل و سیگار تا حد امکان خودداری شود. راهکار دیگر این است که مداد یا خودکار را در دهانتان نگذارید و آن را فشار ندهید. حتی جویدن آدامس را هم کنار بگذارید چون همه این کارها به عضلات فک اجازه می‌دهند که به فشاردادن عادت کنند. به علاوه سعی کنید به خود آموزش دهید حتی در طول روز هم دندان‌ها را روی هم فشار ندهید. در طول روز سعی کنید زبان را میان دندان‌هایتان بگذارید. این تمرین به عضلات فک اجازه می‌دهد که در وضعیت آرام قرار بگیرند.
علائم:
دندانقروچه معمولا علامت مشخصی ندارد اما ممکن است فشار دندان‌ها به همدیگر به حدی باشد که بر سطح دندان‌ها اثر بگذارد و مینای دندان را از بین ببرد. از بین بردن مینای دندان، باعث افزایش حساسیت دندان‌ها، ترک‌خوردن دندان‌ها و حتی شکستگی آنها می‌شود. در دندان‌های عقبی هم گاهی باعث از بین رفتن برجستگی‌های روی سطح دندان‌ها می‌شود. البته در بعضی مواقع علایم دیگری هم دیده شوند مثلا سردرد، دندان‌درد، لق‌شدن دندان‌ها، تحلیل لثه، درد گردن، بی‌خوابی، زخم یا درد در قسمت گونه، گوش‌درد، صدا هنگام باز و بسته‌کردن فک، حساسیت شدید دندان‌ها و دندانه‌دارشدن زبان به خصوص در کناره ها گاهی به چشم می‌خورند.