فشار خون ریوی (Pulmonary hypertension)
فشار خون ریوی یا فشار بالای ریوی نوعی از فشار خون است که بر شریان های ریوی و سمت راست قلب انسان اثر می گذارد. در نوعی از فشار بالای ریوی، شریان های کوچک ریوی انسان که آرتریول ریوی نام دارند و مویرگ ها، تنگ، بسته یا تخریب می شوند. این اتفاق باعث می شود تا خون به سختی در ریه های انسان جریان پیدا کند و فشار در شریان های ریوی انسان بالا رود.
وقتی فشار خون ریوی ایجاد می شود، بطن راست قلب باید بیشتر کار کند تا خون را به ریه های انسان پمپ کند که سرانجام باعث می شود عضلات قلب انسان ضعیف شوند یا از کار بیفتند. بعضی از انواع فشار خون ریوی خطرناک هستند و به صورت پیشرونده بدتر می شوند و گاهی اوقات کشنده هستند. اگرچه بعضی از انواع فشار بالای ریوی قابل درمان نیستند، درمان می تواند باعث کم شدن علاِئم شود و کیفیت زندگی انسان را بالا ببرد.
وقتی فشار خون ریوی ایجاد می شود، بطن راست قلب باید بیشتر کار کند تا خون را به ریه های انسان پمپ کند که سرانجام باعث می شود عضلات قلب انسان ضعیف شوند یا از کار بیفتند. بعضی از انواع فشار خون ریوی خطرناک هستند و به صورت پیشرونده بدتر می شوند و گاهی اوقات کشنده هستند. اگرچه بعضی از انواع فشار بالای ریوی قابل درمان نیستند، درمان می تواند باعث کم شدن علاِئم شود و کیفیت زندگی انسان را بالا ببرد.
تشخیص:
تشخیص فشار خون ریوی در مراحل اولیه سخت است چون در معاینات روتین اغلب متوجه آن نمی شوند. حتی وقتی بیماری بسیار پیشرفته شده علائم آن به بسیاری از بیماری های قلبی و ریوی دیگر شبیه است.
برای تشخیص بیماری پزشک سابقه پزشکی و خانوادگی شما را بررسی کرده و علائم شما را دقیق مورد توجه قرا می دهد و شما را معاینه فیزیکی می کند. پزشک سپس تعدای تست برای تایید تشخیص خود و تعیین شدت آن دستور می دهد. این تست ها شامل موارد زیر می باشد:
برای تشخیص بیماری پزشک سابقه پزشکی و خانوادگی شما را بررسی کرده و علائم شما را دقیق مورد توجه قرا می دهد و شما را معاینه فیزیکی می کند. پزشک سپس تعدای تست برای تایید تشخیص خود و تعیین شدت آن دستور می دهد. این تست ها شامل موارد زیر می باشد:
- اکوکاردیوگرام قلب
- عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه
- الکتروکاردیوگرام (ECG)
- کاتتریزاسیون سمت راست قلب (شریان ریوی)
- آزمایشات خون
- سی تی اسکن قلب
- ام آر آی قلب
- تست عملکرد ریه
- پولی سونوگرام
- اسکن ونتیلیشن/پرفیوژن
- بیوپسی ریه
انواع فشار خون ریوی
اگر در فردی فشار خون ریوی تشخیص داده شود، پزشک باید شدت بیماری را مشخص کند که شامل:
- کلاس۱: اگرچه در فرد فشار خون ریوی تشخیص داده شده اما علامتی ندارد و فعالیت روزانه نرمال است.
- کلاس۲: فرد در حین استراحت علامت ندارد اما علائمی نظیر خستگی، تنگی نفس یا درد قفسه سینه را با انجام فعالیت روزانه دارد.
- کلاس۳: فرد در هنگام استراحت راحت است اما درهنگام فعالیت جسمانی علامت دارد.
- کلاس۴: فرد در استراحت و فعالیت علامت دارد.
دلایل:
قلب دارای دو حفره بالایی (دهلیز) و دو حفره پایینی (بطن) است. هربار که خون از قلب عبور می کند بطن راست از طریق یک رگ خونی بزرگ به نام آئورت خون را به ریه ها پمپ می کند.
در ریه ها خون دی اکسید کربن را آزاد کرده و اکسیژن را جذب می کند. خون سرشار از اکسیژن از طریق عروق خونی موجود در ریه ها (سرخرگ های ریوی، مویرگ ها و سیاهرگ ها) به طرف چپ قلب حرکت می کند. معمولا جریان خون در ریه از طریق عروق به سادگی صورت می گیرد و فشار خون در ریه ها معمولا کمی پایین تر است.
در بیماری فشار خون ریوی، سلول هایی که شریان های ریه را پوشش می دهند تغییر کرده و باعث افزایش فشار خون می شوند. این تغییر موجب سفت و ضخیم شدن دیواره عروق شده و ممکن است بافت اضافی تشکیل شود. همچنین عروق خونی ممکن است ملتهب و تنگ شوند.
این تغییرات در شریان های ریه ممکن است باعث کاهش یا انسداد جریان خون در عروق گردد. در نتیجه جریان خون به سختی انجام شده و فشار خون ریوی بالا می رود.
فشار خون ریوی به 5 گروه (بسته به علت) تقسیم می شود:
گروه 1: فشار خون شریانی ریوی
در ریه ها خون دی اکسید کربن را آزاد کرده و اکسیژن را جذب می کند. خون سرشار از اکسیژن از طریق عروق خونی موجود در ریه ها (سرخرگ های ریوی، مویرگ ها و سیاهرگ ها) به طرف چپ قلب حرکت می کند. معمولا جریان خون در ریه از طریق عروق به سادگی صورت می گیرد و فشار خون در ریه ها معمولا کمی پایین تر است.
در بیماری فشار خون ریوی، سلول هایی که شریان های ریه را پوشش می دهند تغییر کرده و باعث افزایش فشار خون می شوند. این تغییر موجب سفت و ضخیم شدن دیواره عروق شده و ممکن است بافت اضافی تشکیل شود. همچنین عروق خونی ممکن است ملتهب و تنگ شوند.
این تغییرات در شریان های ریه ممکن است باعث کاهش یا انسداد جریان خون در عروق گردد. در نتیجه جریان خون به سختی انجام شده و فشار خون ریوی بالا می رود.
فشار خون ریوی به 5 گروه (بسته به علت) تقسیم می شود:
گروه 1: فشار خون شریانی ریوی
- علت فشار خون بالای ریوی در این گروه نامعلوم است و به فشار خون شریانی ریوی آیدیوپاتیک معروف است
- یک جهش ژنی خاص که باعث ایجاد فشار خون شریانی ریوی در یک خانواده می شود و به فشار خون ریوی ارثی معروف است
- داروهای خاص مثل داروهای رژیمی نسخه ای خاص یا مواد مخدری چون متامفتامین یا سموم خاص
- اختلالات قلبی در زمان تولد (بیماری قلبی مادرزادی)
- سایر بیماریها مثل اختلالات بافت همبند (اسکلرودرم، لوپوس و...)، عفونت اچ آی وی، یا بیماری کبدی مزمن (سیروز)
گروه 2: فشار خون ریوی ناشی از بیماری سمت چپ قلب
- بیماری دریچه های سمت چپ قلب مثل دریچه میترال یا دریچه آئورت
- نارسایی حفره سمت چپ قلب (بطن چپ)
گروه 3: فشار خون ریوی ناشی از بیماری ریه
- بیماری انسداد ریوی مزمن مثل آمفیزم
- بیماری ریه مثل فیبروز ریوی (بیماری که باعث آسیب دیدن بافت بین کیسه های هوایی ریه ها می شود)
- آپنه خواب و سایر اختلالات خواب
- به مدت طولانی در ارتفاعات بلند بلند قرار داشتن (در افرادی که خطر فشار خون ریوی در آنها بالاست)
گروه 4: فشار خون ریوی ناشی از لخته شدن خون مزمن
- لخته شدن خون مزمن در ریه ها (آمبولی ریوی)
گروه 5: فشار خون ریوی مرتبط با دیگر بیماری ها که علل نامشخص دارند
- اختلالات خونی
- اختلالاتی که اندام های زیادی را در بدن تحت تاثیر قرار می دهد مثل سارکوئیدوز
- اختلالات متابولیکی مثل بیماری ذخیره سازی گلیکوژن
- تومورهایی که بر شریانهای ریوی فشار وارد می کنند
سندرم Eisen menger و فشار خون ریوی
این سندرم نوعی اختلال قلبی مادرزادی است که باعث فشار بالای ریوی می شود. این سندرم معمولا به دلیل یک سوراخ بزرگ بین دو بطن انسان ایجاد می شود که نقص دیواره بطنی نام دارد.این سوراخ باعث می شود که خون به صورت غیر طبیعی در قلب انسان گردش کند. خون دارای اکسیژن با خون دارای کربن دی اکسید مخلوط می شود.خون به ریه های انسان بر می گردد به جای اینکه به سایر نقاط بدن برسد. فشار در شریان های ریوی زیاد می شود.
فاکتورهای خطر
برخی عوامل احتمال ابتلا به فشار خو ن ریوی را در برخی افراد بالا می برند:
- جوان باشید چرا که در جوانان فشار خون ریوی آیدیوپاتیک شایع تر است
- اضافه وزن داشته باشید
- در خانواده شما سابقه این بیماری وجود داشته باشد
- یکی از بیماری هایی که خطر ابتلا به فشار خون ریوی را بالا می برد را داشته باشید
- مواد مخدر مصرف کنید مثلا کوکائین
- داروهای رژیمی خاص مصرف کنید
- یکی از ریسک های فشار خون ریوی را داشته باشید مثلا سابقه خانوادگی و در ارتفاعات نیز زندگی کنید
مراقبت:
فشار خون ریوی قابل درمان نیست، اما پزشکان می توانند آن را تحت کنترل در بیاورند. روش های درمانی در بهبود علائم و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک می کند.
اغلب اوقات مدتی زمان می برد تا پزشک مناسب ترین شیوه درمانی را پیدا کند. معمولا شیوه درمانی مناسب ترکیبی بوده و نیاز به پیگیری های مراقبتی گسترده دارد. همچنین اگر درمان دیگر موثر واقع نشد پزشک آن را تغییر خواهد داد.
اگر فشار خون ریوی در نتیجه بیماری های دیگری باشد، پزشک در زمان مناسب عوامل زمینه ای را درمان می کند.
آنتاگونیست های گیرنده اندوتلین: این دارو ها تاثیرات منفی اندوتلین را عکس می کنند، اندوتلین ماده ای در رگ است که باعث تنگی آن می شود. این دارو انرژی فرد را افزایش می دهند و نباید در باردراری مصرف شوند، همچنین به علت عوارض محتمل روی کبد می بایست کبد ماهانه تحت نظارت قرار گیرد. این دارو ها بوسنتان، ماسیتنتان و آمبریسنتان می باشند.
سیلدنافیل و تادالافیل
مسدود کننده های کانال کلسیمی دوز بالا: این دارو ها ماهیچه های جداره عروق را شل می کنند. تعداد کمی از مصرف کنندگان این دارو به آن پاسخ مثبت داده اند. این دارو ها آملودیپین، دیلتیازم و نیفدیپن می باشند.
محرک محلول گوانیلات سیکلاز (SGC): این دارو با اکسید نیتریک تداخل داشته و باعث شل شدن سرخرگ های ریوی می شود اما باید توجه داشت که در زمان بارداری نباید مصرف شود.
ضد انعقاد ها: ضد انعقادی مانند وارفارین به جلوگیری از تشکیل لخته های خون در سرخرگ های کوچک ریوی کمک می کند. اما احتمال خونریزی را افزایش می دهد. وارفارین دقیقا می بایست طبق دستور پزشک مصرف شود مصرف نادرست آن عوارض جانبی زیادی به همراه دارد. وارفارین با بسیاری از دارو ها و مکمل های گیاهی و غذا ها تداخل دارد.
دیگوکسین: به پمپاژ بیشتر خون و ضربان قوی تر قلب کمک می کند. همچنین در موارد آریتمی در کنترل ضربان قلب نقش دارد.
دیورتیک ها یا ادرار آور ها: این دارو ها به تخلیه آب اضافی از بدن کمک می کنند.
اکسیژن: ممکن است پزشک از شما بخواهد گاهی اکسیژن خالص تنفس کنید. این روش که اکسیژن درمانی نام دارد مخصوصا اگر دچار آپنه خواب می شوید یا در ارتفاعات بالا زندگی می کنید به شما کمک می کند.
اغلب اوقات مدتی زمان می برد تا پزشک مناسب ترین شیوه درمانی را پیدا کند. معمولا شیوه درمانی مناسب ترکیبی بوده و نیاز به پیگیری های مراقبتی گسترده دارد. همچنین اگر درمان دیگر موثر واقع نشد پزشک آن را تغییر خواهد داد.
اگر فشار خون ریوی در نتیجه بیماری های دیگری باشد، پزشک در زمان مناسب عوامل زمینه ای را درمان می کند.
دارو ها
دارو های گشاد کننده عروق (وازودیلاتورها): یکی از متداول ترین این دارو ها اپوپروستنول است. اما ایراد این دارو این است که تاثیر آن تنها چند دقیقه باقی می ماند. انواع این دارو به صورت تزریقی، خوراکی و استنشاقی است. نوع تزریقی آن از طریق پمپی که روی کمربند یا شانه قرار می گیرد دائما به داخل بدن پمپاژ می شود. یکی از انواع استنشاقی، ایلوپروست نام دارد که توسط نبولایزر شش تا نه بار در روز استنشاق می شود. ترپروستینیل نوع دیگر این داروست که می توان چهار بار در روز دریافت نمود و به سه صورت خوراکی، استشاقی و ترزیقی وجود دارد.آنتاگونیست های گیرنده اندوتلین: این دارو ها تاثیرات منفی اندوتلین را عکس می کنند، اندوتلین ماده ای در رگ است که باعث تنگی آن می شود. این دارو انرژی فرد را افزایش می دهند و نباید در باردراری مصرف شوند، همچنین به علت عوارض محتمل روی کبد می بایست کبد ماهانه تحت نظارت قرار گیرد. این دارو ها بوسنتان، ماسیتنتان و آمبریسنتان می باشند.
سیلدنافیل و تادالافیل
مسدود کننده های کانال کلسیمی دوز بالا: این دارو ها ماهیچه های جداره عروق را شل می کنند. تعداد کمی از مصرف کنندگان این دارو به آن پاسخ مثبت داده اند. این دارو ها آملودیپین، دیلتیازم و نیفدیپن می باشند.
محرک محلول گوانیلات سیکلاز (SGC): این دارو با اکسید نیتریک تداخل داشته و باعث شل شدن سرخرگ های ریوی می شود اما باید توجه داشت که در زمان بارداری نباید مصرف شود.
ضد انعقاد ها: ضد انعقادی مانند وارفارین به جلوگیری از تشکیل لخته های خون در سرخرگ های کوچک ریوی کمک می کند. اما احتمال خونریزی را افزایش می دهد. وارفارین دقیقا می بایست طبق دستور پزشک مصرف شود مصرف نادرست آن عوارض جانبی زیادی به همراه دارد. وارفارین با بسیاری از دارو ها و مکمل های گیاهی و غذا ها تداخل دارد.
دیگوکسین: به پمپاژ بیشتر خون و ضربان قوی تر قلب کمک می کند. همچنین در موارد آریتمی در کنترل ضربان قلب نقش دارد.
دیورتیک ها یا ادرار آور ها: این دارو ها به تخلیه آب اضافی از بدن کمک می کنند.
اکسیژن: ممکن است پزشک از شما بخواهد گاهی اکسیژن خالص تنفس کنید. این روش که اکسیژن درمانی نام دارد مخصوصا اگر دچار آپنه خواب می شوید یا در ارتفاعات بالا زندگی می کنید به شما کمک می کند.
اعمال جراحی
- سپتوستومی دهلیزی
- پیوند ریه
خود مراقبتی
- زیاد استراحت کنید
- تا جایی که ممکن است فعالیت کنید: برای برخی از افراد فعالیت های ملایم نیز خستگی می آورد و برای برخی دیگر ورزش های متوسط مثل پیاده روی مفید است. در این مورد با پزشک مشورت کنید. پزشک به انتخاب ورزش های مناسب شما کمک می کند. در اکثر موارد بلند کردن وزنه های سنگین ممنوع است.
- سیگار نکشید
- از باردار شدن بپرهیزید و از مصرف قرص های ضد بارداری نیز اجتناب کنید: مصرف قرص های ضد بارداری احتمال تشکیل لخته خون را افزایش می دهد.
- از سفر یا زندگی در ارتفاعات بالا پرهیز کنید: اگر شما در ارتفاع بالا تر از 240 متر زندگی می کنید احتمالا پزشک از شما می خواهد مکان زندگی خود را عوض کنید. زیرا ارتفاع زیاد علائم بیماری فشار خون ریوی را بدتر می کند.
- از قرار گرفتن در شرایطی که فشار خون شما را بیش از اندازه پایین می آورد پرهیز کنید: قرار گرفتن در وان داغ، سونا، حمام های داغ و طولانی فشار خون را پایین آورده و منجر به غش یا حتی مرگ می شود. در ضمن از زور زدن های طولانی مدت مثل بلند کردن وسایل سنگین اجتناب کنید.
- رژیم غذایی مغذی داشته باشید و وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید: غلات سبوس دار، انواع میوه ها و سبزیجات، گوشت بدون چربی و لبنیات کم چرب مصرف کنید و از چربی های اشباع، کلسترول و چربی ترانس و مصرف زیاد نمک پرهیز کنید.
- در مورد تداخل دارویی با پزشک خود صحبت کنید
- ملاقات های خود را با پزشک به طور منظم ادامه دهید: در مورد عوارض جانبی یا علائم خود پزشک را مطلع کنید و سوالات خود را درباره دارو ها یا عوارض از او بپرسید.
- واکسینه شوید: از آنجایی که آنفولانزا و ذات الریه برای فشار خون ریوی خطرناک است، ممکن است پزشک واکسن های آن ها را تجویز کند.
- در صورت احساس افسردگی یا نگرانی در گروه های حمایتی قرار بگیرید و یا به آغوش گرم خانواده پناه ببرید.
علائم:
علائم فشار خون ریوی در مراحل اولیه ممکن است ماه ها یا حتی سالها علائم قابل توجهی نداشته باشد. با پیشرفت بیماری علائم نیز بدتر می گردد. این علائم شامل موارد زیر است:
- تنگی نفس (دیسپنی)، در ابتدا هنگام فعالیت و نهایتا در حال استراحت
- خستگی
- گیجی یا غش (سنکوپ)
- فشار یا درد قفسه سینه
- تورم (ادم) در مچ پا، پا و نهایتا در شکم (آسسیت)
- لب ها و پوست به رنگ آبی در می آید (سیانوز)
- افزایش ضربان قلب یا تپش قلب
عوارض
فشار خون ریوی باعث بروز برخی عوارض در بیمار می گردد. از جمله:
- بزرگ شدن سمت راست قلب و نارسایی قلبی (کورپولمونال)
- لخته شدن خون
- آریتمی قلبی
- خونریزی