اطلاعات بيماري

آزمایشات عکسبرداری مثل سی تی اسکن، سونوگرافی و ام آر آی برای تشخیص کیست مورد استفاده قرار می گیرد و با آزمایش سرولوژی خاص می‌توان ردپای کیست هیداتید را در فرد مشکوک یا مبتلا تشخیص داد. اغلب مبتلایان معمولا از دوران کودکی و نوجوانی ارتباطی با دامداری و سگ‌ها داشته‌اند. در مواردی که فرد به اقتضای شغلی گرفتار بیماری شده و کودکان هم در این کار به پدر کمک می‌کرده‌اند، نیاز است آن ها هم بررسی شوند، ولی معمولا وقتی افراد به پزشک مراجعه می‌کنند که بزرگی کیست روی اندام فشار وارد کرده و قبل از این حالت، کمتر بیماری است که به پزشک مراجعه کند.

در بیشتر نواحی جهان، به‌خصوص در مناطقی که دامداری سنتی و پرورش گسترده دام وجود دارد، ابتلای انسان به کیست هیداتید دیده می‌شود. در جنوب استرالیا، تاسمانی، نیوزلند و بخش‌های شمالی و جنوبی آفریقا، تانزانیا، آمریکای جنوبی و کشورهای اروپای شمالی موارد زیادی از این بیماری گزارش می‌شود. در خاورمیانه نیز کشورهایی مانند ایران، سوریه، عراق، لبنان و عربستان سعودی مراکز مهم این بیماری محسوب می‌شوند. اطلاعات موجود در ایران نشان می‌دهد بیماری در سراسر ایران وجود دارد، ولی در بعضی از استان‌ها مانند آذربایجان، گلستان، همدان و مناطق عشایری بیشتر از نواحی جنوبی ایران دیده می‌شود.

شایعترین روش انتقال به انسان مصرف تصادفی خاک، آب یا غذای آلوده به مواد مدفوع سگ آلوده است. تخم های انگل که در خاک رها شده اند، می توانند تا یک سال باقی بمانند. این بیماری بیشتر در پرورش دهندگان گوسفند دیده می شود، زیرا گوسفند میزبان واسطه است و حضور سگ هایی که اجازه دارند از لاشه های آلوده تغذیه کنند خود عاملی برای انتقال کیست هیداتید است.

در مواردی که کیست هیداتید بزرگ و در اندام‌های حیاتی تشکیل شده و خطر پارگی وجود داشته باشد، درمان آن جراحی است. در سال‌های اخیر روش های دیگری به جز جراحی هم برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می گیرند؛ از جمله شیمی درمانی، پانکچر و روش PAIR. تخلیه، بسته یا خارج کردن محتویات کیست با کمک سونوگرافی یکی از روش‌های جدید جراحی است که در آن عوارض بعد از عمل جراحی وجود ندارد و بیمار می‌تواند بعد از عمل مرخص شود. البته بیماران بعد از عمل جراحی باید مدتی دارو مصرف کنند. کیست‌هایی که ریز هستند و مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند را با دارو درمان می‌کنند. داروی موثر برای این بیماری داروی ضدانگل «مبندازول» یا «آلبندازول» است. این داروها 2 هفته قبل از جراحی برای بیمار تجویز می‌شوند. دارو محتویات درون کیست را از بین می‌برد. علت تجویز دارو این است که در صورت باز شدن اتفاقی کیست هنگام جراحی، محتویات کیست نتوانند دوباره در بافت بدن لانه‌گزینی کنند. البته حین عمل هم ماده‌ای داخل کیست تزریق می‌شود که باعث از بین رفتن محتویات داخل کیست می‌شود.

پیشگیری

وزارت بهداشت، سازمان محیط‌زیست و سازمان دامپزشکی کل کشور باید برای از بین بردن بیماری در سطح کشور با یکدیگر تعامل داشته باشند، اما تقریبا همه کشورهای دنیا روی این چند اصل مهم تاکید دارند.

1) سگ‌های ولگرد باید جمع آوری شوند.

2) افراد باید از تماس مستقیم با سگ‌ها به‌خصوص سگ‌هایی که تحت‌نظر دامپزشک نیستند، جدا خودداری کنند.

3) شناسنامه‌های بهداشتی برای همه سگ‌های صاحب‌دار اعم از خانگی، گله و... تهیه ‌شود.

4) سگ‌های شناسنامه‌دار به فاصله هر 6 هفته یک بار معاینه و داروی موثر برای جلوگیری از این کیست به سگ‌ها داده ‌شود.

5) دام‌ها در کشتارگاه‌های بهداشتی ذبح شوند و باید از کشتن دام خارج از کشتارگاه جلوگیری شود.

6) لاشه‌ها و امعا و احشای حیوانات مشکوک باید دفن یا با سوزاندن از بین برده شوند تا در دسترس سگ‌ها قرار نگیرد.

7) مردم جامعه، به‌خصوص دانش‌آموزان، دامداران و تکنیسین‌های پزشکی لازم است در این مورد آموزش کافی ببینند.

8) سبزی‌کاری‌ها باید محصور شوند تا از ورود احتمالی سگ‌ها به محوطه سبزی‌کاری جلوگیری شود. این کار از راه کار‌های مهم کنترل بیماری در کشورهاست.

9) خانواده‌ها باید سبزی‌ها را به خوبی و با ماده ضدعفونی‌کننده بشویند.

10) از نگهداری حیوانات وحشی مانند روباه و گرگ و همچنین سگ های ولگرد پرهیز شود.

تظاهرات بالینی کیست هیداتید در بدن به محل و اندازه کیست بستگی دارد. فاصله زمانی بین ابتلای فرد به عفونت و بروز نشانه‌ها شاید ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد. به‌طور متوسط سالانه حدود یک سانتی‌متر به قطر کیست‌ها افزوده می‌شود. بعضی از کیست‌ها هم رشد سریعی دارند و در سال اول ممکن است قطری معادل 5 سانتی‌متر پیدا کنند.

شایع‌ترین محل درگیری کبد و سپس ریه است. البته کیست‌ها در سایر نقاط بدن مانند مغز، قلب، کلیه و... نیز دیده می‌شوند. علایم بیماری با عضو درگیر مرتبط است. اگر کبد گرفتار شود، ممکن است فشار روی کپسول پوششی کبد ایجاد شود. در این مواقع درد در ناحیه فوقانی و راست شکم احساس می‌شود. گاهی هم بیماران با یک توده داخل شکم مراجعه می‌کنند.

کیست هیداتید داخل ریه، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد ولی بعضی از بیماران دچار سرفه‌های خشک، درد قفسه‌سینه، دفع خلط به رنگ روشن و حتی خونی می‌شوند. کیست هیداتید ریوی ممکن است پاره شود. پارگی کیست واکنش‌های حساسیتی شدید و آنافیلاکتیک ایجاد می‌کند. حتی مواردی از مرگ در اثر حساسیت ناشی از پارگی کیست هم دیده شده است. کیست هیداتید ریه در مردان شایع‌تر از زنان است و در سنین 40- 25 سال بیشتر دیده می‌شود.