اطلاعات بيماري

لازم است هر کودکی در طی دوره شیرخواری یا سنین قبل از مدرسه توسط پزشک خانواده، متخصص اطفال یا چشم پزشک معاینه و مشکلات احتمالی او تشخیص داده شود. این موضوع بویژه در مواردیکه عضو دیگری از خانواده مبتلا به استرابیسم یا آمبلیوپی است اهمیت بیشتری پیدا می کند. در شیرخواران اغلب درک اختلاف بین انحراف ظاهری دو چشم از استرابیسم واقعی مشکل است. در کودکان کم سن و سال بینی پهن و عریض و چین پوستی قسمت داخلی پلک سبب می شود که در نگاه به چپ و راست چشم ها مخفی شده و بدین ترتیب منحرف بنظر برسند. این ظاهر استرابیسمی بتدریج و با رشد کودک بهبود می یابد و حال آنکه استرابیسم واقعی ارتباطی با رشد کودک ندارد و در این میان چشم پزشک بخوبی قادر به تمایز بین استرابیسم واقعی و کاذب است.

انحراف چشم ممکن است به سمت داخل یا بینی (ایزوتروپیا)، به سمت خارج یا گوش‌ها(اگزوتروپیا) به سمت بالا(هایپرتروپیا) و به سمت پایین(هایپوتروپیا) باشد.

3 عصب مغزی 3، 4 و 6 در مغز مسوول حرکت دادن چشم‌ها هستند. هر نوع اختلال در عملکرد این 3 عصب می‌تواند باعث بروز انحراف چشم شود. انحراف چشم در بزرگسالان به چند دلیل اتفاق می‌افتد؛ سکته مغزی، تومور‌های مغزی، بیماری میاستنی‌گراویس، ضربه مثل تصادف و برخورد مشت، بیماری تیروئید، دیابت و افزایش فشارخون. علت استرابیسم در کودکان کمی متفاوت است. گرچه همیشه نمی‌توان علت دقیق بروز استرابیسم را در کودک مشخص کرد، ولی یکی از علل مهم آن وجود اختلال در بخشی از مغز است که وظیفه کنترل حرکات چشم و دید دوچشمی را برعهده دارد.

استرابیسم در کودکان ممکن است مادرزادی باشد و کودک با آن متولد شود یا چند سال بعد ایجاد شود. نقش ژنتیک و توارث بیماری هم اثبات شده است. احتمال بروز استرابیسم در کودکانی که والدین یا برادر و خواهر آنها دچار انحراف چشم است، بیشتر از جمعیت عادی است ولی باز هم به‌طور قطع نمی‌توان گفت این بیماری از چه الگوی ژنتیکی‌ای تبعیت می‌کند.

بیشتر کودکان مبتلا به انحراف چشم، سالم هستند و رشد طبیعی دارند، ولی انحراف چشم در کودکان مبتلا به فلج مغزی، هیدروسفالی (تجمع مایع در مغز)، اختلالات عصبی، خونریزی مغزی (حین زایمان) و... هم اتفاق می‌افتد. همچنین کودکان ممکن است به دلیل ضربه مشت و شوخی با یکدیگر، شکستگی حدقه چشم هنگام ورزش کردن و درگیری عضلات چشم و به‌دنبال آن دوبینی دچار انحراف چشم به صورت ناگهانی شوند. در واقع، هرگاه کودک به‌طور ناگهانی دچار انحراف چشم شود باید در مورد ضربه به ناحیه سر و چشم سوال شود.

درمان انحراف چشم شامل درمان‌های جراحی و غیرجراحی است. متاسفانه برخی والدین جراحی را به سنین بالا موکول می‌کنند. هدف اصلی از جراحی انحراف چشم این است که دید دوچشمی برای فرد ایجاد نشود. هرچه فاصله ایجاد انحراف تا زمان جراحی کمتر باشد، احتمال ایجاد دید دوچشمی بیشتر است و در صورتی که طولانی شود ممکن است احتمال موفقیت در جراحی و اصلاح دید دوچشمی در بیمار کمتر شود.

در صورتی که تشخیص انحراف چشم کودک قطعی شود، در هر سنی حتی قبل از 1 سالگی می‌توان جراحی انجام داد. اگر انحراف در کودکی ایجاد شود، ولی در بزرگسالی تحت عمل جراحی قرار گیرد، باوجود موفق بودن جراحی و صاف شدن چشم‌ها و حتی دید کامل و 10/10 چشم‌ها، احتمال ایجاد دید دوچشمی و دید عمق پایین است. اگر دید دوچشمی و دید عمقی وجود نداشته باشد، افراد در کارهای ظریف مانند سوزن نخ کردن مشکل پیدا می‌کنند و در شغل‌هایی که نیاز به انجام کارهای ظریف است، موفق نخواهند بود. در سنین بالا تغییرات ایجادشده در مغز را نمی‌توان اصلاح کرد.

درمان زودهنگام جلوی تغییرات ظاهری صورت کودک را می‌گیرد

بعضی از کودکان که دچار انحراف چشم هستند، سرشان را کج نگه می‌دارند. در واقع، سعی می‌کنند با تغییر وضعیت سر انحراف کمتر و دید بهتری پیدا کنند. اگر کج کردن سر طولانی‌مدت باشد باعث تغییرات در صورت و گردن می‌شود. پس یکی دیگر از علل جراحی زودهنگام این است که از تغییرات ظاهری کودک در آینده جلوگیری شود.

از علل دیگر انجام جراحی می‌توان به وجود دوبینی اشاره کرد. دوبینی علامت آزار‌دهنده‌ای است که کیفیت زندگی فرد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. رانندگی این افراد هم بسیار خطرناک است. یکی دیگر از علل جراحی، افزایش میدان بینایی در افرادی است که انحراف چشم به داخل دارند. از علل مهم انجام جراحی مسائل روانی و اجتماعی انحراف چشم است. افراد دچار انحراف چشم معمولا اعتمادبه‌نفس پایینی دارند و بسیاری از فرصت‌های زندگی مثل پیدا کردن شغل و همسر را از دست می‌دهند. همچنین کودکان در مدرسه ممکن است مورد تمسخر قرار گیرند و این مساله موجب افت تحصیلی آنها شود.

درمان استرابیسم، فقط جراحی نیست

انحراف چشم کودکان گاهی فقط با تجویز عینک برطرف می‌شود و دید هم اصلاح می‌شود. در بزرگسالانی که با انحراف چشم خفیف مراجعه می‌کنند هم گاهی می‌توان با تجویز عینک‌ منشوری انحراف چشم و دوبینی را برطرف کرد.

تزریق بوتاکس هم یکی از راه‌های درمانی برای اصلاح انحراف چشم است که برای بعضی بیماران مفید است. تمرین‌های چشمی در بعضی نوجوانان و جوانان و افرادی که در مطالعه مشکل دارند، کاربرد دارد. این افراد در واقع تقارب چشمی ضعیفی دارند.

کودک بعد از عمل باید تحت‌نظر بماند

درصد بسیار بالایی از افراد با یک‌بار عمل جراحی بهبود می‌یابند، ولی احتمال عمل جراحی مجدد وجود دارد. بعد از عمل جراحی، کودک حداقل تا 10 سالگی باید از نظر تنبلی چشم پیگیری شود.

بیمارانی که در اثر ضربه دچار انحراف چشم شده‌اند، ممکن است با گذشت زمان بهبود پیدا کنند بنابراین جراحی در این افراد باید حداقل 6 ماه به تاخیر بیفتد.

استرابیسم تک‌چشمی بدتر از استرابیسم دوچشمی است

انحراف چشم ممکن است در یک چشم یا هر دو چشم وجود داشته باشد. اگر کودک فقط با یک چشم نگاه کند، فقط چشم مقابل انحراف دارد. در صورتی که گاهی با چشم راست و گاهی با چشم چپ نگاه کند، انحراف دوچشمی است. استرابیسم در دو چشم خطر کمتری نسبت به استرابیسم تک‌چشمی دارد زیرا احتمال تنبلی چشم در استرابیسم تک‌چشمی بالاتر است.

درمان تنبلی چشم مقدم بر درمان انحراف چشم است

گاهی کودک دچار تنبلی و انحراف چشم توام است. در این مواقع پزشک روی درمان تنبلی چشم متمرکز می‌شود. برای درمان تنبلی چشم، چشم سالم کودک روزانه چند ساعت باید بسته بماند. بعضی از والدین بعد از درمان تنبلی چشم به پزشک مراجعه می‌کنند با این شکایت که قبلا فقط یک چشم کودک دچار انحراف بود، ولی بعد از درمان، چشم مقابل هم دچار انحراف شده است، ولی این نکته از نظر پزشکی مثبت تلقی می‌شود و به معنای این است که تنبلی چشم رو به بهبود و دید چشم بهتر شده است و کودک می‌تواند با چشم مقابل هم ببیند.

انحراف چشم تا 2 ماهگی باید برطرف شود

نوزادان باید در بدوتولد، به ویژه  از نظر وجود کاتاراکت یا آب‌مروارید مادرزادی توسط متخصص چشم معاینه شوند. اگر به چشم نوزادان دقت کنیم، ممکن است کمی انحراف چشم به سمت داخل یا خارج در آن مشهود باشد. این انحراف جزیی است و اغلب تا 2 ماهگی برطرف می‌شود و والدین نباید نگران باشند، ولی اگر انحراف چشم قبل از 2 ماهگی زیاد باشد، لازم است کودک به چشم‌پزشک ارجاع داده شود.

وقتی فرد به شیئی نگاه می‌کند دو تصویر در شبکیه ایجاد می‌شود: تصویر در شبکیه چشم راست و تصویر در شبکیه چشم چپ. اعصاب بینایی تصاویر را به مغز می‌برند و در آنجا دو تصویر یکی می‌شود. برای اینکه مغز بتواند دو تصویر را یکی کند، باید تصویر شیء در هر شبکیه از نظر شکل، اندازه، رنگ و شفافیت شبیه هم باشد. اگر یکی از چشم‌ها انحراف داشته باشد، تصویر چشم منحرف روی مرکز بینایی چشم نمی‌افتد و کودک مات و مبهم می‌بیند. مغز هم نمی‌تواند این تصویر را با تصویر روشن و شفاف چشم سالم یکی کند.

در سنین پایین یعنی قبل از 10 سالگی به دلیل ساختار مغزی تصویر اضافه حذف می‌شود، ولی بعد از 10 سالگی چنین اتفاقی نمی‌افتد و بیمار با شکایت دوبینی در دو چشم مراجعه می‌کند، بنابراین انحراف چشم بعد از 10 سالگی با دوبینی همراه است، اما کودکی که قبل از 10 سالگی دچار انحراف چشم است، مشکل دوبینی پیدا نمی‌کند، اما با خطر تنبلی چشم مواجه است. (انسان تنها با چشم نمی‌بیند، بلکه مغز است که تصاویر ارسال‌شده از چشم‌ها را تعبیر می‌کند).

دید محیطی و دید عمیق هم ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد. این حالت باعث خستگی چشم و سردرد می شود. اگر انحراف چشم در سنین بالا اتفاق بیفتد برای پرهیز از دوبینی و دیدن در جهت های خاص سر خود را می چرخانید.