فشار خون پایین - هیپوتنشن (Low blood pressure - hypotension)
فشار خون پایین یا هیپوتنشن، به حالتی می گویند که فشار خون پایین تر از حد طبیعی باشد. به این معنی که قلب، مغز و سایر قسمت های بدن به اندازه کافی خون دریافت نمی کنند. فشار خون طبیعی بین 90/60 و 120/80 میلی متر جیوه است.
فشار خون پایین در بسیاری از افراد باعث گیجی و غش می شود. در موارد شدیدتر فشار خون پایین تهدیدکننده زندگی نیز است.
اگرچه فشارخون پایین از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما معمولا فشار خون 90 میلی متر جیوه یا پایین تر سیستولیک و یا 60 میلی متر جیوه یا پایین تر دیاستولیک، بعنوان فشار خون پایین در نظر گرفته می شود.
فشار خون پایین در بسیاری از افراد باعث گیجی و غش می شود. در موارد شدیدتر فشار خون پایین تهدیدکننده زندگی نیز است.
اگرچه فشارخون پایین از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما معمولا فشار خون 90 میلی متر جیوه یا پایین تر سیستولیک و یا 60 میلی متر جیوه یا پایین تر دیاستولیک، بعنوان فشار خون پایین در نظر گرفته می شود.
دلایل:
فشار خون مقدار فشار عروق در طول فاز فعالیت و استراحت هر ضربان قلب است. فشار خون هر فرد عددی است که بصورت فشار خون سیستولیک بر دیستولیک بیان می شود. حال این اعداد چه معنایی دارند؟
- فشار سیستولیک: عدد اول (عدد بالا) در قرائت فشار خون بیانگر فشاری است که قلب به هنگام پمپاژ خون به عروق و فرستادن آن به بقیه بدن، تولید می کند.
- فشار دیاستولیک: عدد دوم (عدد پایین) در قرائت فشار خون، نشاندهنده فشار عروق به هنگام استراحت قلب بین دو ضربان است.
راهنمای موجود فشار خون طبیعی را بعنوان فشار کمتر از 120/80 میلی متر جیوه تعریف می کند.
اگرچه یک فرد ممکن است در هر زمانی یک فشار خون دقیق و ثابت داشته باشد اما فشار خون یک فرد همیشه عدد ثابتی نیست و ممکن است در یک بازه زمانی کوتاه به مقدار قابل توجهی متغیر باشد. گاهی در فاصله یک ضربان تا ضربان بعدی بسته به حالت بدن، ریتم تنفس، سطح استرس، شرایط فیزیکی، داروهای مصرفی، نوع غذا و نوشیدنی که فرد خورده و حتی زمانی از روز که فشار اندازه گیری شده است. فشار خون معمولا شب ها در پایین ترین مقدار خودش است و به سرعت پس از برخواستن افزایش می یابد.
اگرچه یک فرد ممکن است در هر زمانی یک فشار خون دقیق و ثابت داشته باشد اما فشار خون یک فرد همیشه عدد ثابتی نیست و ممکن است در یک بازه زمانی کوتاه به مقدار قابل توجهی متغیر باشد. گاهی در فاصله یک ضربان تا ضربان بعدی بسته به حالت بدن، ریتم تنفس، سطح استرس، شرایط فیزیکی، داروهای مصرفی، نوع غذا و نوشیدنی که فرد خورده و حتی زمانی از روز که فشار اندازه گیری شده است. فشار خون معمولا شب ها در پایین ترین مقدار خودش است و به سرعت پس از برخواستن افزایش می یابد.
فشار خون چقدر باشد پایین است؟
آنچه که برای شما فشار خون پایین به حساب می آید ممکن است برای دیگران طبیعی محسوب شود. اغلب پزشکان وقتی به فشار خون پایین می گویند که باعث بروز علائم قابل توجه در فرد شود.
در برخی تحقیقات فشار خون پایین بعنوان کمتر از 90 میلی متر جیوه سیستولیک یا 60 میلی متر جیوه دیاستولیک تعریف شده است. برای اینکه فشار خون پایین داشته باشید باید فشار خون شما تنها در دامنه یکی از این دو عدد قرار بگیرد. به عبارت دیگر اگر فشار سیستولیک شما 115 است اما فشار دیاستولیک شما 50 است، شما مبتلا به فشار خون پایین هستید.
افت ناگهانی فشار خون خطرناک است. تنها تغییر 20 میلی متر جیوه در فشار خون مثلا افت از 110 به 90 میلی متر جیوه سیستولیک، می تواند باعث سرگیجه و غش شود چرا که مغز ذخیره کافی خون دریافت نمی کند.
و افت های شدید فشار خون بخصوص آنهایی که بدلیل خونریزی، عفونت های شدید یا واکنش های آلرژیک رخ می دهد می تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
قهرمانان ورزشی و کسانی که ورزش منظم می کنند نسبت به دیگران فشار خون پایین تر و ضربان قلب کندتری دارند. بنابراین به طور کلی، افراد غیر سیگاری و کسانی که رژیم غذایی سالم و وزن طبیعی دارند، نیز در همین طیف قرار می گیرند.
اما در برخی موارد نادر، فشار خون پایین ممکن است نشانه ای از وجود یک بیماری جدی و حتی اختلالات تهدیدکننده زندگی باشد.
در برخی تحقیقات فشار خون پایین بعنوان کمتر از 90 میلی متر جیوه سیستولیک یا 60 میلی متر جیوه دیاستولیک تعریف شده است. برای اینکه فشار خون پایین داشته باشید باید فشار خون شما تنها در دامنه یکی از این دو عدد قرار بگیرد. به عبارت دیگر اگر فشار سیستولیک شما 115 است اما فشار دیاستولیک شما 50 است، شما مبتلا به فشار خون پایین هستید.
افت ناگهانی فشار خون خطرناک است. تنها تغییر 20 میلی متر جیوه در فشار خون مثلا افت از 110 به 90 میلی متر جیوه سیستولیک، می تواند باعث سرگیجه و غش شود چرا که مغز ذخیره کافی خون دریافت نمی کند.
و افت های شدید فشار خون بخصوص آنهایی که بدلیل خونریزی، عفونت های شدید یا واکنش های آلرژیک رخ می دهد می تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
قهرمانان ورزشی و کسانی که ورزش منظم می کنند نسبت به دیگران فشار خون پایین تر و ضربان قلب کندتری دارند. بنابراین به طور کلی، افراد غیر سیگاری و کسانی که رژیم غذایی سالم و وزن طبیعی دارند، نیز در همین طیف قرار می گیرند.
اما در برخی موارد نادر، فشار خون پایین ممکن است نشانه ای از وجود یک بیماری جدی و حتی اختلالات تهدیدکننده زندگی باشد.
بیماریهایی که باعث کاهش فشار خون می شوند
- بارداری: چون سیستم گردش خون زنان در بارداری به سرعت گسترش می یابد، نتیجتا فشار خون کاهش خواهد یافت. این افت فشار خون نگران کننده نیست و پس از زایمان به حال عادی خود بر می گردد.
- بیماریهای قلبی: بیماریهای قلبی مثل برادی کاردی (ضربان قلب بشدت پایین، مشکلات دریچه قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی از آنجا که مانع رسیدن خون کافی به سایر اندام های بدن می گردند می توانند باعث افت فشار خون شوند.
- مشکلات غدد درون ریز: بیماریهای تیروئید مثل بیماری پاراتیروئید و بیماری آدیسون، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) و در برخی موارد دیابت ممکن است باعث کاهش فشار خون گردند.
- دهیدراته شدن: وقتی بدنتان کم آب یا دهیدراته می شود حتی در موارد خفیف، باعث ضعف، گیجی و خستگی می گردد. تب، استفراغ، اسهال شدید، استفاده زیاد از داروهای مدر و ورزش شدید از عوامل دهیدراته شدن بدن هستند. یکی از عوارض دهیدراته شدن شدید بدن، شوک هیپوولمیک است که می تواند تهدیدکننده زندگی باشد. در این حالت حجم پایین خون باعث افت ناگهانی فشار خون و کاهش مقدار اکسیژن رسانی به بافت ها می گردد. اگر درمان نشود، شوک هیپوولمیک شدید می تواند در عرض چند دقیقه باعث مرگ فرد شود.
- خونریزی: از دست دادن خون در اثر یک حادثه یا خونریزی داخلی مقدار خون بدن را کاهش می دهد و منجر به افت فشار خون می گردد.
- عفونت شدید (سپتیسمی): سپتیسمی وقتی اتفاق می افتد که عفونت بدن وارد خون شود. این وضعیت ممکن است منجر به افت شدید فشار خون شود که به آن شوک سپتیک می گویند.
- واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی): یک واکنش آلرژیک شدید که می تواند تهدیدکننده زندگی باشد. این واکنش همراه با مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و افت فشار خون است.
- کمبود تغذیه ای در خون: کمبود ویتامین ب12 و فولات باعث کم خونی می گردد، حالتی که بدن قادر به ساختن فولات کافی نیست. و نتیجه آن افت فشار خون خواهد بود.
داروهایی که باعث افت فشار خون می شوند
- دیورتیک ها
- آلفا بلاکرها
- بتابلاکرها
- داروهایی که در بیماری پارکینسون مصرف می شود
- انواع خاصی از داروهای ضدافسردگی
- داروی سیلدنافیل و یا تادالافیل به ویژه در ترکیب با داری قلب نیتروگلیسیرین
انواع فشار خون پایین
- کاهش فشار خون پس از ایستادن (افت فشار خون اورتواستاتیک یا وضعیتی)
این ناراحتی مشکلی شایع در هنگام تغییر وضعیت یعنی ایستادن بعد از حالت نشسته یا نشستن بعد از حالت خوابیده است. معمولاً این کاهش فشار خون هنگامی رخ می‌دهد که تغییر وضعیت ذکر شده ناگهانی و سریع باشد. کاهش سریع فشار خون در اثر بلند شدن ناگهانی باعث علایمی مانند سرگیجه، سیاهی رفتن چشم‌ها، حالت عدم تعادل یا افتادن ناگهانی، سردرد و... می‌شود. علت اصلی کاهش فشار خون وضعیتی، جمع شدن سریع خون در اندام‌های تحتانی به علت جاذبه زمین است. در این هنگام ممکن است فشار خون به صورت ناگهانی تا چندین درجه کاهش پیدا کند. سپس در اثر این کاهش سریع فشار خون در عرض چندین ثانیه خون کافی به مغز و سایر اندام‌های حیاتی نمی رسد، در نتیجه علایم ذکر شده در فرد به وجود می‌آید.
علل بروز این اتفاق زیاد است مثل دهیدراته شدن، استراحت طولانی، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، گرمای زیاد، رگ های واریسی بزرگ و اختلالات عصبی خاص.
برخی داروها نیز می توانند افت فشار خون وضعیتی ایجاد کنند بخصوص داروهایی که برای درمان فشار خون بالا تجویز می شوند (دیورتیک ها، بتابلاکرها، بلاک کننده های کانال کلسیم و مهارکننده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین. همچنین داروهای ضدافسردگی و داروهای درمان پارکینسون و اختلال نعوظ.
افت فشار خون وضعیتی بیشتر در سالمندان دیده می شود اما در جوانان، افراد سالم که ناگهان و پس از حالت چهار زانو نشسته برای مدت طولانی بر می خیزند یا کسانی که در حالت قوز کرده مدتی کار کرده و سپس ناگهان می ایستند نیز دیده می شود.
علل بروز این اتفاق زیاد است مثل دهیدراته شدن، استراحت طولانی، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، گرمای زیاد، رگ های واریسی بزرگ و اختلالات عصبی خاص.
برخی داروها نیز می توانند افت فشار خون وضعیتی ایجاد کنند بخصوص داروهایی که برای درمان فشار خون بالا تجویز می شوند (دیورتیک ها، بتابلاکرها، بلاک کننده های کانال کلسیم و مهارکننده های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین. همچنین داروهای ضدافسردگی و داروهای درمان پارکینسون و اختلال نعوظ.
افت فشار خون وضعیتی بیشتر در سالمندان دیده می شود اما در جوانان، افراد سالم که ناگهان و پس از حالت چهار زانو نشسته برای مدت طولانی بر می خیزند یا کسانی که در حالت قوز کرده مدتی کار کرده و سپس ناگهان می ایستند نیز دیده می شود.
- افت فشار خون پس از غذا خوردن ( هیپوتنشن پست پرندیال)
هیپوتنشن پست پرندیال به معنی افت ناگهانی فشار خون پس از غذا خوردن می باشد. این نوع افت فشار معمولاً در سالمندان رخ می دهد.
همان طور که در حالت ایستاده نیروی جاذبه باعث جریان یافتن خون به سمت پاهای شما می گردد، پس از مصرف غذا حجم زیادی خون به سمت دستگاه گوارش شما حرکت می کند. به طور معمول بدن برای حفظ فشار خون طبیعی با افزایش ضربان قلب و منقبض کردن عروق خونی با این وضعیت مقابله می کند؛ اما در برخی افراد این مکانیسم جبرانی در بدن نقص دارد؛ بنابراین فشار خون فرد کم می شود و منجر به علایمی مانند سرگیجه و غش می شود. هیپوتنشن پست پرندیال معمولاً در افراد مبتلا به پرفشاری خون و افراد مبتلا به اختلالات سیستم عصبی اتونوم یا خودمختار مانند بیماران مبتلا به پارکینسون رخ می دهد. کاهش دوز داروهای فشار خون و مصرف وعده های غذایی کم حجم و کم کربوهیدرات می تواند در کاهش علایم بیماران مفید باشد.
همان طور که در حالت ایستاده نیروی جاذبه باعث جریان یافتن خون به سمت پاهای شما می گردد، پس از مصرف غذا حجم زیادی خون به سمت دستگاه گوارش شما حرکت می کند. به طور معمول بدن برای حفظ فشار خون طبیعی با افزایش ضربان قلب و منقبض کردن عروق خونی با این وضعیت مقابله می کند؛ اما در برخی افراد این مکانیسم جبرانی در بدن نقص دارد؛ بنابراین فشار خون فرد کم می شود و منجر به علایمی مانند سرگیجه و غش می شود. هیپوتنشن پست پرندیال معمولاً در افراد مبتلا به پرفشاری خون و افراد مبتلا به اختلالات سیستم عصبی اتونوم یا خودمختار مانند بیماران مبتلا به پارکینسون رخ می دهد. کاهش دوز داروهای فشار خون و مصرف وعده های غذایی کم حجم و کم کربوهیدرات می تواند در کاهش علایم بیماران مفید باشد.
- افت فشار به دلیل اختلال در سیگنال های مغزی( هیپوتنشن مرتبط با اختلالات عصبی)
این اختلال باعث افت فشار پس از ایستادن به مدت طولانی و بروز علایم و نشانه هایی مانند سرگیجه، تهوع و غش می شود.
هیپوتنشن مرتبط با اختلالات عصبی معمولاً در افراد جوان رخ می دهد و به نظر می رسد به دلیل اختلال در ارتباط بین مغز و قلب باشد. زمانی که شما به مدت طولانی سرپا هستید، به دلیل جریان یافتن خون به سمت پاهایتان فشار خون شما کم می شود. در حالت طبیعی بدن این کاهش فشار خون را جبران کرده و به مقدار طبیعی برمی گرداند. اما در افراد مبتلا به هیپوتنشن مرتبط با اختلالات عصبی، در واقع اعصاب بطن چپ قلب سیگنال افزایش فشار خون را بیشتر از سیگنال کاهش فشار خون به مغز ارسال می کند. در نتیجه مغز ضربان قلب را کاهش می دهد و فشار خون کم می شود. این وضعیت باعث می شود که خون بیشتری در پاها جمع شود و خون کمتری به مغز برسد در نتیجه علایمی مانند احساس سبکی سر و غش در فرد ایجاد می شود.
هیپوتنشن مرتبط با اختلالات عصبی معمولاً در افراد جوان رخ می دهد و به نظر می رسد به دلیل اختلال در ارتباط بین مغز و قلب باشد. زمانی که شما به مدت طولانی سرپا هستید، به دلیل جریان یافتن خون به سمت پاهایتان فشار خون شما کم می شود. در حالت طبیعی بدن این کاهش فشار خون را جبران کرده و به مقدار طبیعی برمی گرداند. اما در افراد مبتلا به هیپوتنشن مرتبط با اختلالات عصبی، در واقع اعصاب بطن چپ قلب سیگنال افزایش فشار خون را بیشتر از سیگنال کاهش فشار خون به مغز ارسال می کند. در نتیجه مغز ضربان قلب را کاهش می دهد و فشار خون کم می شود. این وضعیت باعث می شود که خون بیشتری در پاها جمع شود و خون کمتری به مغز برسد در نتیجه علایمی مانند احساس سبکی سر و غش در فرد ایجاد می شود.
- افت فشار خون به دلیل آسیب سیستم عصبی ( آتروفی سیستم چندگانه با هیپوتنشن اورتواستاتیک)
این نوع افت فشار خون که سندرم شای دراگر نیز نامیده می شود یک بیماری نادر است که باعث آسیب پیشرونده به سیستم عصبی خودمختار می گردد. سیستم عصبی خودمختار اعمال غیرارادی بدن مانند فشار خون، ضربان قلب، تنفس و حرکات دستگاه گوارش را کنترل می کند. این بیماری می تواند منجر به علایمی مانند لرزش عضلات، اختلالات حرکتی و کند شدن حرکات بیمار، اختلالات تکلمی و بی اختیاری ادرار و مدفوع گردد اما ویژگی اصلی این اختلال افت فشار ارتواستاتیک شدید همراه با افزایش فشار خون شدید در حالت درازکش و خوابیده می باشد.
مراقبت:
فشار خون پایین که علامت و نشانه ای نداشته باشد یا تنها علایم خفیفی داشته باشد مانند حملات خفیف سرگیجه در زمان های بلند شدن در موارد نادر نیاز به درمان دارد. اگر شما علایم افت فشار خون را دارید، نوع درمان بستگی به علت افت فشار دارد. در درمان افت فشار خون پزشکان معمولاً اختلالات اولیه را به عنوان هدف درمانی در نظر می گیرند مانند کم آبی بدن، نارسایی قلبی، دیابت یا هیپوتیروئیدیسم. در مواردی که افت فشار خون به دلیل مصرف داروها باشد باید دوز داروی مصرفی بیمار تغییر کند یا به طور کامل مصرف داروی مورد نظر قطع شود.
در مواردی که علت فشار خون مشخص نباشد یا درمان مؤثری برای افت فشار خون وجود نداشته باشد، هدف درمانی، افزایش فشار خون و کاهش علایم و نشانه های افت فشار خون می باشد. شما می توانید با توجه به وزن، وضعیت سلامتی و نوع افت فشار خونتان از راهکارهای زیر برای افزایش فشار خونتان استفاده کنید:
در مواردی که علت فشار خون مشخص نباشد یا درمان مؤثری برای افت فشار خون وجود نداشته باشد، هدف درمانی، افزایش فشار خون و کاهش علایم و نشانه های افت فشار خون می باشد. شما می توانید با توجه به وزن، وضعیت سلامتی و نوع افت فشار خونتان از راهکارهای زیر برای افزایش فشار خونتان استفاده کنید:
- افزایش مصرف نمک. به دلیل اینکه نمک می تواند منجر به افزایش فشار خون شود، متخصصین معمولاً نمک را در رژیم غذایی محدود می کنند. اما برای افراد مبتلا به افت فشار خون، مصرف نمک بیشتر می تواند مفید باشد. به دلیل اینکه مصرف نمک بیش از حد می تواند منجر به نارسایی قلبی به ویژه در سالمندان گردد، پیش از افزایش نمک مصرفی خود باید با پزشکتان در این مورد مشورت نمایید.
- نوشیدن آب بیشتر. اگرچه مصرف آب کافی تقریباً برای تمام افراد مفید است، برای بیماران مبتلا به افت فشار خون این مورد بسیار مهم تر خواهد بود. مایعات حجم خون را افزایش داده و به جلوگیری از کم آبی بدن کمک می کنند که هر دو برای درمان افت فشار خون مفید هستند.
- پوشیدن جوراب واریس. پوشیدن جوراب های واریس که برای کاهش درد و التهاب وریدهای واریسی استفاده می شوند می توانند به کاهش تجمع خون در پاها کمک کنند.
- مصرف داروها. برخی داروها می توانند برای درمان افت فشار خون در حالت ایستاده (هیپوتنشن اورتواستاتیک) مفید باشند. به عنوان مثال داروی فلودروکورتیزون معمولاً برای درمان این نوع افت فشار خون استفاده می شود. این دارو به افزایش حجم خون کمک می کند که منجر به بالا رفتن فشار خون می گردد. در برخی موارد پزشکان از داروی میدودرین در افراد مبتلا به هیپوتنشن اورتواستاتیک مزمن، برای بالارفتن فشار در حالت ایستاده استفاده می کنند. این دارو با کاهش توان گشادشدن عروق خونی منجر به افزایش فشار خون می شود.
علائم:
در برخی افراد فشار خون پایین به معنای وجود یک مشکل زمینه ای است بخصوص وقتی که فشار خون ناگهان افت می کند یا با علائم زیر همراه است:
- گیجی یا سبکی سر
- غش (سنکوپ)
- از دست دادن تمرکز
- دوبینی
- حالت تهوع
- پوست سرد، مرطوب و بی رنگ
- تنفس سریع و سطحی
- خستگی
- افسردگی
- تشنگی
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
در بسیاری از موارد، فشار خون پایین مساله جدی نیست. اگر همواره قرائت فشار خونتان پایین است اما حالتان خوب، پزشک احتمالا طی آزمایشات روتین شما را بررسی کند.
حتی گیجی یا سبکی سر گهگاه نیز ممکن است حاکی از یک مشکل کوچک باشد؛ مثلا به دلیل کم آبی ناشی از قرار گرفتن زیاد در مقابل نور خورشید. در این موارد، مهم نیست تا چه حد فشار خون افت می کند اما سرعت افت فشارخون مهم است.
با اینحال، اگر هرگونه علامتی از افت فشار خون را تجربه کردید بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید بیماری زمینه ای شما را تهدید نمی کند.
حتی گیجی یا سبکی سر گهگاه نیز ممکن است حاکی از یک مشکل کوچک باشد؛ مثلا به دلیل کم آبی ناشی از قرار گرفتن زیاد در مقابل نور خورشید. در این موارد، مهم نیست تا چه حد فشار خون افت می کند اما سرعت افت فشارخون مهم است.
با اینحال، اگر هرگونه علامتی از افت فشار خون را تجربه کردید بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید بیماری زمینه ای شما را تهدید نمی کند.