عدم تحمل لاکتوز (Lactose intolerance)

افرادی که مبتلا به عدم‌تحمل لاکتوز هستند، قادر نیستند قند موجود در شیر را با نام لاکتوز کاملا هضم کنند. نتیجه این وضعیت، ایجاد اسهال، نفخ و گاز پس از خوردن یا نوشیدن محصولات لبنی است. این وضعیت که سوء‌جذب لاکتوز هم نامیده می‌شود، اغلب بدون ضرر است اما علایمی که ایجاد می‌شود، ناراحت کننده هستند.

کمبود لاکتاز (آنزیمی که در روده کوچک تولید می‌شود)، اغلب مسئول این عدم تحمل لاکتوز است. بسیاری از افراد سطح پائینی را از لاکتاز دارند اما می‌توانند محصولات لبنی را بدون هیچگونه مشکلی هضم کنند. اگر شما واقعا عدم تحمل گلوکز دارید، این کمبود باعث ایجاد مشکلاتی پس از مصرف مواد لبنی خواهد شد.

البته بسیاری از این افراد می‌توانند بدون آنکه مصرف همه انواع مواد لبنی را قطع کنند، این وضعیت را مدیریت کنند.

تشخیص:

زمانی که پزشک براساس علایم و شواهد و همچنین پاسخ مثبت درمانی به کاهش مقدار مواد لبنی در رژیم غذایی روزانه، به وجود این اختلال شک می‌کند، می‌تواند تشخیص خود را با یک مورد یا بیشتر از تست‌های زیر تائید کند:
  • تست تحمل لاکتوز: این تست واکنش بدن شما را به مایعی که حاوی مقادیر زیادی لاکتوز است، اندازه‌گیری می‌کند. 2 ساعت پس از نوشیدن مایع، از شما تست خونی گرفته می‌شود تا مقدار گلوکز در جریان خون اندازه‌گیری شود. اگر سطح گلوکز در خون افزایش نیافته باشد، بدان معناست که بدن نتوانسته آن را هضم و جذب کند.
  • تست هیدروژن تنفسی: در این تست نیز شما باید مایعی را که حاوی سطوح بالای لاکتوز است، بنوشید. سپس، پزشک مقدار هیدروژن را در تنفس شما در فواصل منظمی اندازه‌گیری می‌کند. در حالت طبیعی، هیدروژن بسیار اندکی قابل تشخیص است. اما اگر بدن نتواند لاکتوز را هضم کند، وارد روده بزرگ شده و تخمیر می‌شود. به این ترتیب، هیدروژن و دیگر گازها آزاد خواهند شد. این گازها به‌وسیله روده جذب و درنهایت وارد هوای بازدمی می‌شود. اگر مقدار هیدروژن هوای بازدمی در طول تست تنفسی بیش از حد نرمال باشد، نشان دهنده آن است که بدن شما نتوانسته لاکتوز را به طور کامل هضم و جذب کند.
  • تست اسیدیتی مدفوع: برای کودکان و نوزادانی که نمی‌توانند تحت تست‌های دیگر قرار گیرند، تست اسیدیتی مدفوع ممکن است استفاده شود. تخمیر لاکتوز هضم نشده باعث تولید اسید لاکتیک و دیگر اسیدها می‌شود که در نمونه مدفوع قابل ردیابی هستند.

دلایل:

عدم ‌تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک نمی‌تواند به مقدار کافی از آنزیم لاکتاز را برای هضم قند شیر (لاکتوز) تولید کند. در حالت طبیعی، لاکتاز، قند شیر را به دو قند ساده، به نام‌های گلوکز و گالاکتوز، می‌شکند. این دو قند ساده از راه لایه روده وارد جریان خون می‌شوند.

اگر شما با کمبود لاکتاز مواجه باشید، لاکتوز موجود در غذا، به جای آنکه فرآوری و جذب شود، به روده بزرگ می‌رسد. در روده بزرگ، باکتری‌های طبیعی با لاکتوز هضم نشده فعل و انفعال ایجاد کرده و علایم و نشانه‌های عدم ‌تحمل لاکتوز را ایجاد می‌کنند.

در حال حاضر، 3 نوع از عدم ‌تحمل لاکتوز شناسایی شده و عوامل مختلفی در پس‌زمینه هر نوع از آن، باعث بروز عدم ‌تحمل لاکتوز می‌شوند:

 

1-عدم ‌تحمل لاکتوز اولیه

این نوع از عدم ‌تحمل لاکتوز، شایع‌ترین نوع آن است. افرادی که مبتلا به این وضعیت هستند، زندگی خود را با تولید مقدار زیادی لاکتاز آغاز می‌کنند، زیرا برای نوزادان لازم است، چراکه آنها همه مواد مغذی خود را از شیر دریافت می‌کنند. زمانی که شیر با دیگر مواد غذایی جایگزین می‌شود، تولید لاکتاز به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد، اما همچنان به اندازه‌ای بالا است که برای هضم مواد لبنی در رژیم غذایی یک فرد بزرگسال کفایت کند. عدم ‌تحمل لاکتوز اولیه، تولید لاکتاز به‌طور ناگهانی و سریع کاهش می‌یابد، به همین دلیل هضم محصولات لبنی با مشکل مواجه می‌شود. نقش ژنتیک در بروز عدم ‌تحمل لاکتوز اولیه تعیین شده و در گروه عظیمی از جمعیت آفریقایی، آسیایی یا با اصلیت اسپانیایی‌زبان دیده می‌شود. این وضعیت در میان کسانی که از تبار مدیترانه یا جنوب اروپا هستند هم شایع است.
 

2-عدم ‌تحمل لاکتوز ثانویه

این فرم از عدم ‌تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده کوچک پس از یک بیماری، صدمه یا جراحی روی روده کوچک کاهش می‌یابد. در میان بیماری‌های مرتبط با عدم ‌تحمل لاکتوز ثانویه، سلیاک، رشد بیش از حد باکتری و بیماری کرون قابل ذکر است. درمان علت زمینه‌ای ممکن است سطح لاکتاز را به حالت اولیه بازگرداند و علایم و نشانه‌ها را بهبود بخشد، البته این موضوع زمان می‌برد.
 

3-عدم تحمل مادرزادی یا تکاملی

در موارد نادری، امکان دارد نوزادانی که متولد می‌شوند، به طور کامل فاقد فعالیت آنزیم لاکتاز باشند. این اختلال از نسلی به نسل دیگر و به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد. بدین معنا که، هم مادر و هم پدر، هر دو باید واریانت ژنی مشابهی را به کودک خود منتقل کنند تا کودک دچار این اختلال شود. نوزادان نارس ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز شوند، زیرا سطح آن در بدنشان کافی نیست.
 

عوامل خطر

عواملی که می‌توانند شما یا کودکتان را بیشتر در معرض این اختلال قرار دهند، عبارتند از:
  • افزایش سن: عدم تحمل لاکتوز اغلب در دوران بزرگسالی پدیدار می‌شود. این وضعیت در نوزادان و کودکان یافته ناشایعی است.
  • نژاد: عدم تحمل لاکتوز در آفریقایی‌ها، آسیایی‌ها، اسپانیایی‌ها و آمریکایی‌های هندی‌تبار بیشتر دیده می‌شود.
  • تولد زودرس: نوزادانی که به صورت نارس متولد می‌شوند، ممکن است با کاهش سطح لاکتاز روبه‌رو باشند، زیرا تا سه ماهه سوم بارداری، روده کوچک آنها هنوز سلول‌های تولید کننده لاکتاز را ندارد.
  • بیماری‌هایی که روده کوچک را تحت تاثیر قرار می‌دهند: مشکلات روده کوچک که می‌تواند باعث عدم تحمل لاکتوز شود، عبارتند از رشد بیش از حد باکتری، بیماری سلیاک و بیماری کرون.
  • درمان‌های خاص سرطان: اگر شما تحت رادیوتراپی برای درمان سرطان ناحیه شکم هستید یا دچار عوارض روده‌ای در اثر شیمی‌درمانی شده‌اید، در معرض خطر بالای ابتلا به عدم تحمل لاکتوز قرار دارید.

مراقبت:

در حال حاضر راهی برای افزایش تولید لاکتوز در بدن وجود ندارد اما می توانید ناراحتی های ناشی از عدم تحمل لاکتوز را با برخی پرهیزها، کاهش دهید:
  • از مصرف وعده های زیاد شیر و محصولات لبنی، پرهیز کنید
  • وعده های کوچک محصولات لبنی را در وعده های غذایی روزانه خود بگنجانید
  • شیر و بستنی که لاکتوز آن کاهش یافته است، مصرف کنید
  • به شیر مایع یا پودرهایی اضافه کنید که باعث شکستن لاکتوز آن می شود

 سبک زندگی و درمان‌های خانگی

با بعضی آزمون و خطاهایی که انجام می‌دهید، خواهید توانست پاسخ بدنتان را به غذاهای مختلفی که حاوی لاکتوز هستند، پیش‌بینی کنید و متوجه شوید که تا چه میزان می‌توانید از مواد لبنی استفاده کنید، بدون آنکه احساس ناخوشایندی داشته باشید. افراد کمی که مبتلا به عدم تحمل شدید لاکتوز هستند، باید مصرف محصولات لبنی را کاملا قطع کنند و با احتیاط از محصولات غیرلبنی یا داروهای حاوی لاکتوز استفاده کنند.
کاهش محصولات لبنی بدین معنا نیست که شما نمی‌توانید به مقدار کافی کلسیم دریافت کنید. کلسیم در بسیاری از مواد غذایی دیگر یافت می‌شود، از جمله: بروکلی، محصولات غنی شده با کلسیم (مانند نان‌ها و آب‌های میوه)، کنسرو ماهی آزاد، جایگزین‌های شیر (مانند شیر سویا و شیر برنج)، پرتقال، لوبیا، ریواس و اسفناج.
همچنین اطمینان حاصل کنید که به مقدار کافی ویتامین D دریافت می‌کنید. تخم‌مرغ، جگر و ماست نیز حاوی ویتامین D هستند و اگر زمانی را زیر نور خورشید بگذرانید، بدن شما این ویتامین را می‌سازد. حتی بدون محدود کردن غذاهای لبنی، بسیاری از بزرگسالان به اندازه کافی ویتامین D دریافت نمی‌کنند. در مورد مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D با پزشک خود مشورت کنید.
اغلب افرادی که مبتلا به وضعیت عدم تحمل لاکتوز هستند، می‌توانند از دیگر محصولات شیر استفاده کنند، بدون آنکه دچار علامتی شوند. شاید بتوان با افزایش تدریجی مصرف مواد لبنی، تحمل بدنتان را نسبت به آنها بالا ببرید. بعضی از افراد می‌توانند محصولات پرچرب لبنی را تحمل کنند، مانند شیر و پنیر پرچرب.
راه‌هایی برای ایجاد تغییرات در رژیم غذایی به منظور به حداقل رساندن علایم عدم تحمل لاکتوز از محصولات لبنی در مقادیر کم استفاده کنید. مثلا در یک وعده تا حدود 120 سی‌سی شیر بنوشید. هرچه مقدار وعده‌ها کمتر باشد، کمتر احتمال دارد که دچار مشکلات گوارشی شوید.
نوشیدن شیر را برای زمان غذاخوردن بگذارید و آن را با دیگر غذاها مصرف کنید. این کار باعث می‌شود روند هضم کاهش یافته و علایم عدم تحمل لاکتوز کمتر شوند.
مجموعه‌ای از محصولات لبنی را امتحان کنید. همه محصولات لبنی مقادیر مشابهی لاکتوز ندارند. مثلا، بعضی پنیرها مانند پنیر سوئیسی یا چدار، مقادیر کمی لاکتوز دارند و اغلب باعث بروز علایم نمی‌شوند. شاید بتوانید از محصولات کشت داده شده شیر استفاده کنید و آن را تحمل کنید، مانند ماست، زیرا باکتری استفاده شده برای فرآوری آن، به طور طبیعی آنزیمی را تولید می‌کند که لاکتوز را می‌شکند.
از محصولات بدون لاکتوز یا کم لاکتوز استفاده کنید. این محصولات در اغلب سوپرمارکت‌ها یافت می‌شوند. از قرص یا قطره‌های کاهنده لاکتوز استفاده کنید. این قرص‌ها یا قطره‌ها که بدون نیاز به نسخه پزشک فروخته می‌شوند، حاوی آنزیم لاکتاز هستند و به هضم مواد لبنی کمک می‌کنند. شما می‌توانید این قرص‌ها را درست پیش از مصرف این محصولات استفاده کنید یا چند قطره از آن را به یک پاکت شیر بیفزایید. این محصولات به همه افراد با عدم تحمل لاکتوز کمک کرده است.

درمان جایگزین

پروبیوتیک ها، موجودات زنده ای هستند که در سیستم گوارشی ما زندگی می کنند و به سلامت سیستم گوارشی کمک می نمایند. امروزه محصولاتی تولید می شود که پروبیوتیک ها به آنها اضافه شده است. گاه این محصولات در بیماریهای گوارشی مثل اسهال و سندرم روده تحریک پذیر تجویز می شوند. این محصولات به هضم لاکتوز در بدن کمک کرده و مصرف آنها خطری ندارد و چنانچه سایر روش ها موثر واقع نشود امتحان آن ضرری ندارد.

علائم:

نشانه‌های عدم ‌تحمل لاکتوز اغلب 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از خوردن یا نوشیدن غذاهای حاوی لاکتوز آغاز می‌شود. علایم و نشانه‌های شایع عبارتند از: اسهال، تهوع و گاهی استفراغ، کرامپ‌های شکمی، نفخ و گاز.

اگر به‌طور مرتب پس از خوردن مواد لبنی دچار علایم عدم ‌تحمل لاکتوز می‌شوید، باید به‌وسیله پزشک خود ویزیت شوید، خصوصا در زمانی که نگرانی در مورد کاهش میزان دریافت کلسیم هم وجود داشته باشد.