فشار خون بالا (High blood pressure - hypertension)
فشار خون بالا یک بیماری شایع است که بدلیل نیروی زیاد جریان خون که به رگ ها در طولانی مدت وارد می شود، ایجاد شده و باعث بروز مشکلات سلامت از قبیل ناراحتی های قلبی می گردد.
فشار خون با مقدار خونی که قلب پمپ می کند و همچنین میزان مقاومت به جریان خون در رگ ها تعیین می شود. هرچه قلب خون بیشتری پمپ کند و رگها باریک تر باشند فشار خون بیشتر بالا می رود.
سرخرگها خون را از قلب به دیگر نقاط بدن می‌رسانند. برای آنکه خون بتواند در این عروق به جریان در آید، نیاز به فشار مناسبی دارد. این فشار جریان خون در سرخرگهای بدن یعنی فشاری که در هر انقباض عضله قلب در اثر برخورد خون به دیواره سرخرگ وارد می‌شود، فشار خون نام دارد.
هنگامی که سرخرگهای بزرگ ، قابلیت ارتجاع و استحکام طبیعی خود را از دست بدهند و عروق کوچک نیز باریکتر شوند، فشار خون بالا می رود. قلب همانند یک پمپ با انقباض و استراحت خود، خون را به داخل عروق می‌فرستد. در زمانهای مختلف مراحل این پمپاژ، فشار خون در سرخرگها تغییر می‌کند.
بالاترین میزان فشار خون، فشار سیستولیک است که همان فشاری است که به هنگام انقباض ماهیچه قلب موجب می‌شود تا خون از قلب به سایر نقاط بدن برسد. کمترین میزان فشار خون، فشار دیاستولیک است که فشار بین ضربانهای قلب محسوب می‌شود و مربوط به زمانی است که قلب در حالت استراحت است.
فشار خون وقتی طبیعی است که فشار ماکزیمم شما 120 میلی‌متر جیوه یا پایین‌تر و فشار مینیمم شما 80 میلی‌متر جیوه با پایین‌تر باشد. اگر فشار خون ماکزیمم 140 میلی متر جیوه یا بالاتر و فشار خون مینیمم شما 90 میلی متر جیوه یا بالتر باشد، فشار خون شما بالا است. هر دو عدد فشار خون ماکزیمم یا مینیمم اهمیت دارد. اگر در سه نوبت جداگانه اندازه‌گیری فشار خون شما بالا باشد، احتمالا به بیماری پرفشاری خون مبتلا هستید.
در صورتی که فشار ماکزیمم شما بین 120 تا 139 میلی‌متر جیوه و فشار مینیم شما بین 80 تا 89 باشد؛ شما به "پیش-فشار خون بالا" یا "پیش-پرفشاری خون" مبتلا هستید. افرادی که در این گروه قرار می‌گیرند، با احتمال بیشتری نسبت به افراد دیگر ممکن است به بیماری فشارخون بالا یا پرفشاری خون مبتلا شوند، مگر اینکه اقداماتی برای پیشگیری به عمل آورند.
فشار خون بالا به دو مرحله یک و دو تقسیم می‌شود:
این طبقه‌بندی برای افراد 18 ساله یا بزرگتر است که دارویی برای فشار خون بالا مصرف نمی‌کنند، دچار بیماری وخیم کوتاه‌مدتی نیستند، و بیماریهای دیگری مانند دیابت یا بیماری کلیوی ندارند.
هنگامی که فشار خون سیستولی و دیاستولی شما در دو رده متفاوت قرار می‌گیرد، از رده بالاتر برای طبقه‌بندی استفاده کنید، برای مثال اگر فشار خون 160 روی 80 در مرحله دوی فشار خون بالا قرار می‌گیرد.
افراد مبتلا به دیابت یا بیماری کلیوی اگر فشار خون 130 روی 80 میلی‌متر جیوه یا بالاتر باشد، استثنائا در رده پرفشاری خون یا فشار خون بالا قرار می‌گیرند.
فشار خون با مقدار خونی که قلب پمپ می کند و همچنین میزان مقاومت به جریان خون در رگ ها تعیین می شود. هرچه قلب خون بیشتری پمپ کند و رگها باریک تر باشند فشار خون بیشتر بالا می رود.
سرخرگها خون را از قلب به دیگر نقاط بدن می‌رسانند. برای آنکه خون بتواند در این عروق به جریان در آید، نیاز به فشار مناسبی دارد. این فشار جریان خون در سرخرگهای بدن یعنی فشاری که در هر انقباض عضله قلب در اثر برخورد خون به دیواره سرخرگ وارد می‌شود، فشار خون نام دارد.
هنگامی که سرخرگهای بزرگ ، قابلیت ارتجاع و استحکام طبیعی خود را از دست بدهند و عروق کوچک نیز باریکتر شوند، فشار خون بالا می رود. قلب همانند یک پمپ با انقباض و استراحت خود، خون را به داخل عروق می‌فرستد. در زمانهای مختلف مراحل این پمپاژ، فشار خون در سرخرگها تغییر می‌کند.
بالاترین میزان فشار خون، فشار سیستولیک است که همان فشاری است که به هنگام انقباض ماهیچه قلب موجب می‌شود تا خون از قلب به سایر نقاط بدن برسد. کمترین میزان فشار خون، فشار دیاستولیک است که فشار بین ضربانهای قلب محسوب می‌شود و مربوط به زمانی است که قلب در حالت استراحت است.
فشار خون وقتی طبیعی است که فشار ماکزیمم شما 120 میلی‌متر جیوه یا پایین‌تر و فشار مینیمم شما 80 میلی‌متر جیوه با پایین‌تر باشد. اگر فشار خون ماکزیمم 140 میلی متر جیوه یا بالاتر و فشار خون مینیمم شما 90 میلی متر جیوه یا بالتر باشد، فشار خون شما بالا است. هر دو عدد فشار خون ماکزیمم یا مینیمم اهمیت دارد. اگر در سه نوبت جداگانه اندازه‌گیری فشار خون شما بالا باشد، احتمالا به بیماری پرفشاری خون مبتلا هستید.
در صورتی که فشار ماکزیمم شما بین 120 تا 139 میلی‌متر جیوه و فشار مینیم شما بین 80 تا 89 باشد؛ شما به "پیش-فشار خون بالا" یا "پیش-پرفشاری خون" مبتلا هستید. افرادی که در این گروه قرار می‌گیرند، با احتمال بیشتری نسبت به افراد دیگر ممکن است به بیماری فشارخون بالا یا پرفشاری خون مبتلا شوند، مگر اینکه اقداماتی برای پیشگیری به عمل آورند.
فشار خون بالا به دو مرحله یک و دو تقسیم می‌شود:
| رده فشار خون |
فشار خون ماکزیمم (سیستولی) |
فشار خون مینیمم (دیاستولی) |
| طبیعی | کمتر از 120 | کمتر از 80 |
| پیش-پرفشاری خون | 120 تا 139 | 80 تا 89 |
| پرفشاری خون | ||
| مرحله یک | 140 تا 159 | 90 تا 99 |
| مرحله دو | 160 یا بالاتر | 100 یا بالاتر |
این طبقه‌بندی برای افراد 18 ساله یا بزرگتر است که دارویی برای فشار خون بالا مصرف نمی‌کنند، دچار بیماری وخیم کوتاه‌مدتی نیستند، و بیماریهای دیگری مانند دیابت یا بیماری کلیوی ندارند.
هنگامی که فشار خون سیستولی و دیاستولی شما در دو رده متفاوت قرار می‌گیرد، از رده بالاتر برای طبقه‌بندی استفاده کنید، برای مثال اگر فشار خون 160 روی 80 در مرحله دوی فشار خون بالا قرار می‌گیرد.
افراد مبتلا به دیابت یا بیماری کلیوی اگر فشار خون 130 روی 80 میلی‌متر جیوه یا بالاتر باشد، استثنائا در رده پرفشاری خون یا فشار خون بالا قرار می‌گیرند.
دلایل:
دو نوع فشار خون بالا وجود دارد:
فشار خون اولیه: حدود 80 درصد بیماران مبتلا به فشار خون بیماری خاصی به عنوان علت فشار خون پیدا نمی‌شود و به این دسته بیماران فشار خون اولیه اطلاق می‌شود. در واقع این گروه کسانی هستند که به دلیل استعداد ژنتیکی در معرض این بیماری هستند و در سن بالاتر از 30 سال به دلایلی مثل چاقی، کم تحرکی، خوردن نمک زیادی و دلایل ناشناخته دیگر فشار خونشان بالا می رود و بیمار می شوند. این نوع فشار خون فقط کنترل می شود و درمان کامل ندارد.
فشار خون ثانویه: در مقابل این نوع فشار خون نوع دیگری از این بیماری وجود دارد که در آن عامل مشخصی برای ابتلا به فشار خون وجود دارد. به این دسته فشار خون ثانویه گفته می شود که در این بیماران می توان با مداوای بیماری اصلی، فشار خون را کاملا درمان کرد. فشار خون های ثانویه خصوصیاتی دارند که آنها را از نوع اولیه که نوع شایع و معمول است متمایز می سازد.
سن شروع این نوع از فشار خون ها یا در جوانی و کمتر از 30 سال است یا خیلی دیرتر از معمول مثلا در سنین بالای 60 سال شروع می شوند. نکته مهم دیگر شدت این نوع از فشار خون و سرسختی در برابر درمان های رایج است. در نهایت آنچه مهم است این که در برخورد با فشار خون بخصوص انواع شدید و مقاوم باید به فکر بیماری های عامل فشار خون ثانویه و درمان آنها باشیم.
شرایط گوناگون و مصرف داروهای مختلف می توانند منتهی به فشار خون ثانویه شوند که عبارت هستند از:
فشار خون اولیه: حدود 80 درصد بیماران مبتلا به فشار خون بیماری خاصی به عنوان علت فشار خون پیدا نمی‌شود و به این دسته بیماران فشار خون اولیه اطلاق می‌شود. در واقع این گروه کسانی هستند که به دلیل استعداد ژنتیکی در معرض این بیماری هستند و در سن بالاتر از 30 سال به دلایلی مثل چاقی، کم تحرکی، خوردن نمک زیادی و دلایل ناشناخته دیگر فشار خونشان بالا می رود و بیمار می شوند. این نوع فشار خون فقط کنترل می شود و درمان کامل ندارد.
فشار خون ثانویه: در مقابل این نوع فشار خون نوع دیگری از این بیماری وجود دارد که در آن عامل مشخصی برای ابتلا به فشار خون وجود دارد. به این دسته فشار خون ثانویه گفته می شود که در این بیماران می توان با مداوای بیماری اصلی، فشار خون را کاملا درمان کرد. فشار خون های ثانویه خصوصیاتی دارند که آنها را از نوع اولیه که نوع شایع و معمول است متمایز می سازد.
سن شروع این نوع از فشار خون ها یا در جوانی و کمتر از 30 سال است یا خیلی دیرتر از معمول مثلا در سنین بالای 60 سال شروع می شوند. نکته مهم دیگر شدت این نوع از فشار خون و سرسختی در برابر درمان های رایج است. در نهایت آنچه مهم است این که در برخورد با فشار خون بخصوص انواع شدید و مقاوم باید به فکر بیماری های عامل فشار خون ثانویه و درمان آنها باشیم.
شرایط گوناگون و مصرف داروهای مختلف می توانند منتهی به فشار خون ثانویه شوند که عبارت هستند از:
- مشکلات کلیوی
- تومور غده فوق کلیه
- نقص مادرزادی قلب
- داروهای خاصی مانند داروهای جلوگیری از بارداری، داروهای ضد احتقان، داروهای مُسکنی که به صورت آزاد فروخته می شوند و برخی داروهای تجویزی دیگر
- داروهای غیر قانونی مانند کوکایین و آمفتامین
مراقبت:
فشار خون به طور عمده با استفاده از تغییر شیوه زندگی بیماران و سپس با استفاده از دارو درمانی بهبود می یابد. تغییر شیوه زندگی شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن
- ترک کردن سیگار و الکل
- داشتن یک برنامه غذایی مناسب (برنامه غذایی مناسب شامل غذاهای کم چربی، کم سدیم و مصرف روزانه میوه و سبزیجات است)
- انجام ورزش های مناسب به خصوص ورزش های هوازی
- افزایش تحرک
- مدیریت استرس
- اندازه گیری منظم فشار خون
- کنترل فشار خون در دوران بارداری
بعد از تغییر شیوه زندگی داروهای زیر نیز می توانند به شما در کنترل فشار خونتان کمک کنند:
- مهار کننده های ACE
- بلوک کننده های گیرنده آنژیوتانسین (ARBS)
- دیورتیک ها (ادرارآور)
- بتابلاکرها
- مسدود کننده های کانال های کلسیمی
- مهار کننده های رنین
علائم:
بیشتر افراد مبتلا به فشار خون بالا حتی زمانی که فشار سنج، میزان خطرناکی را نشان می دهد، هیچ نوع علائم و یا نشانه ای از این بیماری ندارند. گرچه تعداد کمی از افراد مبتلا به فشار خون بالا دچار سردرد، سرگیجه و یا مقدار کمی خون دماغ می شوند ولیکن این علائم تا زمانی که فشار خون بالا به سطح پیشرفته و یا حتی تهدید کننده نرسد، ظاهر نمی شوند.
اگر فشار خون شما به طور ناگهانی خیلی بالا برود می تواند باعث ایجاد علایمی شود که هر کدام از آن ها یک زنگ خطر جدید برای شما هستند. علایمی مانند:
اگر فشار خون شما به طور ناگهانی خیلی بالا برود می تواند باعث ایجاد علایمی شود که هر کدام از آن ها یک زنگ خطر جدید برای شما هستند. علایمی مانند:
- سردرد شدید
- سر گیجه
- مشکلات بینایی
- درد قفسه سینه
- تنفس سخت
- ضربان قلب نا منظم
- وجود خون در ادرار
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
پس از سن 18 سالگی بهتر است حداقل سالی 2بار فشار خون خود را چک کنید. اگر 40 سال یا بیشتر سن دارید یا در سن 18 تا 39 سال هستید و یکی از فاکتورهای خطر فشار خون بالا در شما وجود دارد بهتر است هر سال فشار خون خود را اندازه گیری کنید. فشار خون باید در هر دو بازو اندازه گرفته شود تا اختلاف احتمالی موجود مشخص شود. کاف فشارسنج باید مناسب و اندازه بازوی فرد باشد. چنانچه پزشک تشخیص فشار خون بالا در شما دهد یا فاکتورهای خطر بیماریهای قلبی در شما بال اباشد احتمالا نیاز به قرائت های بیشتری خواهید داشت. کودکان 3 سال به بالا نیز معمولا اندازه گیری فشار خون را بعنوان بررسی سالانه شان خواهند داشت.
مطالعه مقاله مدیریت درمان فشار خون بالا در کودکان را پیشنهاد می کنیم.
چنان چه پزشک خود را به طور منظم ملاقات نمی کنید ولی در عین حال نگران میزان فشار خون خود هستید، می توانید جهت پایش آن به مراکز بهداشتی موجود در سطح شهر مراجعه کنید و یا از دستگاه های موجود در مراکز مختلف شهری استفاده نمایید ولی معمولاً این دستگاه ها دقیق عمل نمی کنند و ممکن است نتایج دقیقی را به شما ندهند.
مطالعه مقاله مدیریت درمان فشار خون بالا در کودکان را پیشنهاد می کنیم.
چنان چه پزشک خود را به طور منظم ملاقات نمی کنید ولی در عین حال نگران میزان فشار خون خود هستید، می توانید جهت پایش آن به مراکز بهداشتی موجود در سطح شهر مراجعه کنید و یا از دستگاه های موجود در مراکز مختلف شهری استفاده نمایید ولی معمولاً این دستگاه ها دقیق عمل نمی کنند و ممکن است نتایج دقیقی را به شما ندهند.
عوامل خطر
فاکتورهای خطر بسیار زیادی برای فشار خون بالا وجود دارد. برخی از آن ها را شما نمی توانید کنترل کنید. فاکتورهای خطر این بیماری عبارت هستند از:
- سن: خطر فشار خون بالا با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد. در اوایل سن میانسالی فشار خون بالا در مردان معمول است. در زنان نیز این بیماری بعد از یائسگی معمول می شود.
- نژاد: فشار خون بالا در سیاه پوستان رایج تر است و در آن ها در سنین پایین تری از سفید پوستان گسترش می یابد. عوارض جدی فشار خون بالا نیز مانند سکته و حمله قلبی در سیاه پوستان معمول تر است.
- سابقه خانوادگی: فشار خون بالا بیشتر در اعضاء یک خانواده و به صورت خانوادگی نمایان می شود.
دیگر عوامل خطر فشار خون بالا که قابل کنترل هستند، عبارتند از:
- چاقی یا اضافه وزن: هرچه شما بیشتر دچار اضافه وزن باشید، به خون بیشتری برای رساندن اکسیژن و مواد مغذی به بافت های بدن تان نیاز دارید و هنگامی که حجم خون گردشی در رگ های شما افزایش می یابد فشار وارده بر دیواره های عروقی نیز افزایش می یابد.
- عدم تحرک: افرادی که تحرک ندارند ضربان قلب بیشتری دارند. هرچه ضربان قلب بیشتر باشد یعنی در هر انقباض، قلب سخت تر کار می کند و فشار قوی تر بر شریان ها اعمال می شود. کمبود فعالیت بدنی خطر چاقی و اضافه وزن را نیز افزایش می دهد.
- استعمال دخانیات: نه تنها استعمال دخانیات بلافاصله پس از مصرف به صورت موقتی فشار خون را بالا می برد بلکه مواد شیمیایی موجود در دخانیات به سطوح دیواره شریانی آسیب وارد می کنند و منجر به باریک شدن شریان ها و افزایش فشار خون می شوند.
- نمک(سدیم) فراوان در غذاها: مصرف زیاد سدیم باعث نگه داری مایعات در بدن می شود که منجر به افزایش فشار خون می گردد.
- پتاسیم کم در غذاها: پتاسیم به حفظ تعادل سدیم در سلول های بدن کمک می کند. چنان چه پتاسیم کافی دریافت نکنید، سدیم بالایی در خون انباشته می شود.
- مصرف بسیار پایین ویتامین D: مصرف کم ویتامین D در رژیم غذایی می تواند منتهی به فشار خون بالا شود. ویتامین D در تولید آنزیمی توسط کلیه که فشار خون را تحت تاثیر قرار می دهد نقش دارد.
- مصرف الکل: نوشیدن الکل به صورت مداوم به قلب آسیب می رساند. مصرف گاه به گاه الکل نیز به صورت موقتی فشار خون را افزایش می دهد چرا که منجر به ترشح هورمن هایی می شود که جریان خون و ضربان قلب را افزایش می دهد.
- استرس: سطح بالای استرس می تواند به صورت ناگهانی و موقتی فشار خون را افزایش دهد. چنان چه سعی دارید با پُرخوری، مصرف الکل و یا استعمال دخانیات بر استرس خود غلبه کنید، تنها مشکلات خود را با فشار خون بالا افزایش خواهید داد.
- بیماری ها و شرایط خاص: برخی شرایط مزمن نیز خطر فشار خون بالا را افزایش می دهد مانند کلسترول بالا، دیابت، بیماری کلیه و تنگی نفس هنگام خواب. گاهی اوقات بارداری نیز می تواند منجر به فشار خون بالا شود.
اگر چه فشار خون بالا در بین بزرگسالان رایج است ولی کودکان نیز در معرض این بیماری قرار دارند. در برخی کودکان فشار خون بالا نیز به دلیل مشکلاتی مانند بیماری قلبی و یا بیماری های کلیوی به وجود می آید. در تعداد رو به افزایشی از کودکان، شیوه زندگی غلط مانند رژیم غذایی ناسالم و عدم فعالیت بدنی منجر به فشار خون بالا می شود.
فشار خون بالا بیماری خطرناکی است که می تواند مشکلاتی جدی را برای قلب و عروق شما ایجاد کند و در صورت ادامه یافتن حتی برای سایر ارگان ها خطر ناک بوده و می تواند باعث مواردی چون:
- سکته
- نارسایی قلبی
- حمله قلبی
- نارسایی کلیه
- مشکلات بینایی