شپش (Lice)

شپش ها حشرات ریز و انگلی هستند که بال ندارند و از خون انسان تغذیه می کنند. در مدارس، این انگل ها به سادگی در اثر تماس بدنی کودکان و به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی منتشر می شوند.
 

انواع مختلف شپش ها

  • شپش سر: این شپش ها روی پوست سر رشد می کنند. معمولا روی گوش ها و پشت گردن راحت تر مشاهده می شوند.
  • شپش بدن: این شپش روی البسه و ملحفه و لوازم خواب شخص زندگی می کند و برای تغذیه روی پوست می آید. این نوع شپش اغلب در افرادی دیده می شود که قادر به حمام کردن و شستن منظم لباس هایشان نیستند مثل بی خانمان ها و ولگرد ها.
  • شپش ناحیه تناسلی: این شپش در پوست و موی ناحیه تناسلی زندگی می کند و در موارد کمی در میان مو های ضخیم بدن مثل موی سینه، ابرو و مژه نیز دیده می شود.
  • ممکن است شما یا فرزندتان عادات بهداشتی مناسبی داشته باشید اما به شپش مبتلا شوید. اگر این انگل به درستی از میان نرود می تواند دوباره عود کند.

تشخیص:

پزشک با استفاده از ذره بین از وجود شپش ها اطمینان حاصل می کند و با بهره گیری از لامپ مخصوصی به نام لامپ وود به وجود تخم ها پی می برد. تخم ها در زیر نور به رنگ آبی کم رنگ درمی آیند.

شپش سر

تشخیص شپش سر با مشاهده شپش بالغ زنده یا تخم آن روی پوست سر یا در میان ساقه موها صورت می گیرد. تخم شپش در حدود 4/1 اینچ (4/6 میلی متر) طول دارد.
اگر شما شپش زنده ای مشاهده نکردید یا تخم های بزرگتر از 4/6 میلی متری خارج از پوست سر خود مشاهده کردید، احتمالا آلودگی فعال نیست. اما باید تخم ها را به منظور جلوگیری از برگشت دوباره انگل خارج کنید.

شپش بدن

اگر تخم شپش یا شپش خزنده روی لباس یا رختخواب مشاهده شوند می توان احتمال شپش بدن را داد. البته اگر شپش نیاز به تغذیه پیدا کند، مشاهده آن روی بدن نیز ممکن می شود.

شپش ناحیه تناسلی

تنها راه تشخیص، مشاهده شپش یا تخم آن روی موهای ناحیه تناسلی یا دیگر موهای ضخیم بدن مثل موی سینه، ابرو یا مژه است.

دلایل:

فرد با تماس با شپش ها یا تخم هایشان دچار شپش می شود. تخم ها پس از حدود یک هفته باز می شوند. شپش نمی تواند پرواز کند یا روی زمین راه برود و تنها به روش های زیر منتقل می شود:
  • از طریق تماس سر دو نفر یا بدن آنها:  این اتفاق می تواند به هنگام بازی یا تعاملات نزدیک بین کودکان یا افراد یک خانواده بیفتد.
  • مجاورت با وسایلی که کنار هم نگهداری می شوند: نگهداری لباس های آلوده به شپش در کمد یا قفسه مدرسه یا نگهداری وسایل شخصی مثل بالش، پتو، شانه و اسباب بازی در مجاورت بقیه وسایل می تواند شپش را انتقال دهد.
  • وسایلی که بین دوستان یا اعضای خانواده دست به دست می شود: وسایلی از قبیل لباس، هدفون، برس، شانه، گل سر، حوله، پتو، بالش، و اسباب بازی.
  • تماس با مبلمان آلوده: دراز کشیدن روی تخت خواب یا نشستن روی مبلمانی که اخیرا توسط فرد آلوده به شپش استفاده شده است، می تواند شپش را انتشار دهد. شپش ها به مدت یک تا دو روز قادر هستند خارج از بدن به حیات خود ادامه دهند.
  • تماس جنسی: شپش های ناحیه تناسلی معمولا در نتیجه تماس جنسی منتشر می شوند و اکثرا در بزرگسالان شایعند. شپش های ناحیه تناسلی که در کودکان یافت می شوند ممکن است نشانی از آزار یا سوء استفاده جنسی داشته باشد.

مراقبت:

از داروهایی استفاده کنید که مستقیما شپش را درمان می کنند. مصرف زیاد داروها می تواند موجب قرمزی و تحریک پوست شود.

شپش سر

درمان شپش سر را می توان به طرق زیر انجام داد:
  • محصولات بدون نیاز به نسخه پزشک: شامپوهای حاوی پیرترین یا پرمترین معمولا اولین انتخاب برای مبارزه با شپش هستند. اگر به دستورالعمل آن ها به دقت عمل شود بهترین نتیجه را خواهند داد. در برخی از مناطق جغرافیایی شپش ها نسبت به داروهای بدون نسخه مقاوم می شوند. اگر محصولات بدون نسخه کارایی لازم را نداشت، پزشک شامپوها و لوسیون هایی با محتویاتی متفاوت تجویز خواهد کرد.
  • داروهای نسخه ای: مالاتیون دارویی نسخه ای است که فرد باید آن را روی موها و پوست سر بمالد. این ماده اشتعال زاست بنابراین آن را از منابع حرارتی مثل سشوار، بابلیس و سیگار دور نگه دارید. اگر باردار و یا در دوران شیر دهی هستید، پیش از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید.
  • لوسیون بنزیل الکل دارویی نسخه ای است که فرد می بایست آن را به مدت 10 دقیقه روی موها و پوست سر گذاشته و سپس آبکشی نماید. هفت روز بعد باید درمان را تکرار کرد. عوارض جانبی محتمل شامل احساس خارش در پوست، پوست سر، چشم ها و بی حسی در نواحی تماس با دارو است. این دارو برای کودکان زیر 6 ماه توصیه نمی شود.
  • لوسیون ایورمکتین یک داروی موضعی است که به صورت تک دوز برای درمان شپش سر استفاده می شود. باید لوسیون را به مدت 10 دقیقه مستقیما روی مو های خشک و پوست سر قرار داده و سپس آبکشی نمایید. بدون مشورت با پزشک، این درمان را تکرار نکنید. عوارض احتمالی آن می تواند قرمزی یا تحریک چشم، شوره، خشکی پوست و احساس سوزش در محل استعمال باشد. این دارو نیز برای کودکان زیر 6 ماه توصیه نمی شود.
  • سوسپانسیون موضعی اسپینوزاد یکی از دارو های جدید برای درمان شپش سر است. دارو را روی پوست سر و مو های خشک به مدت 10 دقیقه قرار داده و سپس آبکشی می کنید. اگر شپش ها پس از هفت روز همچنان زنده بودند، این کار را دوباره تکرار کنید. عوارض جانبی احتمالی شامل قرمزی یا تحریک چشم و پوست است. این دارو برای کودکان زیر 4 سال توصیه نمی شود.
  • لیندان شامپوی نسخه ای است که گاهی اوقات در صورتی که بقیه داروها بی نتیجه باشند تجویز می شود. اگرچه به علت افزایش مقاومت شپش ها در برابر آن و به سبب عوارض جانبی شدید عصبی، این دارو مدتهاست که به عنوان اولین انتخاب درمانی برای شپش سر پیشنهاد نمی شود.

شپش بدن

اگر مبتلا به شپش بدن هستید، نیاز به درمان خاصی ندارید. البته می بایست مراقبت های فردی و دستورات مربوط به شپش سر را که در مورد لباس و بقیه وسایل گفته شد، به خوبی رعایت کنید. اگر مراقبت های فردی برای دفع شپش موثر واقع نشد، پزشک یکی از داروهای بدون نسخه و یا نسخه ای شپش سر را امتحان خواهد کرد.

شپش ناحیه تناسلی

این شپش با بسیاری از داروهای بدون نسخه و نسخه ای که برای شپش سر استفاده می شود درمان پذیر است. دستورالعمل روی جعبه باید به دقت انجام شود. درمورد درمان شپش های موجود در ابرو و مژه با پزشک مشورت کنید.

نکات مهم در مراقبت های فردی

شما چه شامپوهای بدون نیاز به نسخه استفاده کرده باشید و چه نسخه ای، باید توجه داشته باشید که بیشتر مرحله درمان را رعایت مراقبت های فردی در خانه تشکیل می دهد. باید مطمئن شوید تمام تخم های شپش از بین رفته و تمام لباس ها، رختخواب، لوازم شخصی و مبلمان پاک سازی شده اند. در بیشتر موارد کشتن شپش روی بدن کار ساده ای است اما خلاص شدن از تخم ها و حفظ فاصله از شپش های موجود در منزل یا مدرسه سخت ترین قسمت ماجراست.

سبک زندگی و مراقبت خانگی

با صبر و با رعایت موازین بهداشتی از جمله پاک نگه داشتن خود و کودکتان و تمام وسایل شخصی، می توانید از شر شپش ها خلاص شوید.
رعایت این مراحل در رفع شپش کمک شایانی می کند:
  • مصرف لوسیون ها و شامپو ها: از میان شامپو ها و لوسیون های متنوع بدون نسخه که برای کشتن شپش ساخته شده اند، یکی را انتخاب کنید. محصول مذکور را مطابق دستور العمل مصرف کنید. ممکن است پس از 7 تا 10 روز نیاز به تکرار مصرف این محصولات باشد. این شامپوها و لوسیون ها معمولا برای کودکان زیر دو سال توصیه نمی شوند.
  • موهایتان را خیس شانه بزنید: با یک شانه دندانه ریز یا شانه مخصوص شپش موهای خیس را شانه بزنید و با آن شپش ها را از روی سر بردارید. این کار را به مدت حداقل دو هفته هر سه یا چهار روز یک بار انجام دهید. عموما این نکته در ترکیب با مصرف داروها برای درمان شپش به کار می رود و معمولا اولین راه درمانی برای کودکان زیر دو سال محسوب می شود.
  • پس از شستن موها با شامپو سرتان را با سرکه بشوئید: حوله ای خیس از سرکه را دور دسته ای از موها بپیچانید و آن را به سمت پایین بکشید تا تخم ها از بین بروند. همه موها را با این روش بشوئید. یا اینکه مو ها را در سرکه قرار دهید و چند دقیقه آن را نگه دارید و سپس شانه کرده و با حوله خشک کنید. با این کار تخم شپش را در زیر ساقه مو از بین خواهید برد.
  • وسایل آلوده شده را بشوئید: رختخواب، اسباب بازی، لباس و کلاه را با آب داغ و صابون بشوئید. حداقل دمای آب باید 54 درجه سانتیگراد باشد و پس از آن در دمای بالا به مدت حداقل 20 دقیقه خشکشان کنید.
  • وسایل غیر قابل شستشو را مهر و موم کنید: وسایل غیر قابل شستشو را در کیسه ای که هوا به آن راه نمی یابد به مدت دو هفته نگه داری کنید.
  • جارو برقی بکشید: کف و مبلمان را با دقت جارو برقی بکشید.
  • مبلمان را بپوشانید: مبلمان را با پوششی نایلونی به مدت دو هفته بپوشانید تا دوباره دچار شپش نشوند. اگر کودک نوپایی دارید که ممکن است با پوشش نایلونی دچار خفگی یا پیچش دست و پا شود، این کار را نکنید.
  • شانه ها و برس ها را بشوئید: با آب بسیار داغ (حداقل 54 درجه) و صابون شانه و برس را بشوئید یا آنها را به مدت یک ساعت در الکل بخیسانید.

پیشگیری

پیشگیری از انتشار شپش در مدرسه یا مهد کودک بسیار مشکل است. بین کودکان و وسایلشان ارتباطات فیزیکی زیادی برقرار می شود که می تواند به سادگی موجب سرایت شپش شود. اگر فرزندتان دچار شپش شود نشانی از مشکلات بهداشتی شما یا کودکتان نیست و شما نباید خود را به عنوان والدین مقصر بدانید.
برخی از داروهای بدون نسخه ادعا می کنند از ابتلا به شپش پیشگیری می کنند، اما تحقیقات علمی بیشتری برای اثبات سلامت و کارامدی این داروها باید انجام شود.
یک سری مطالعات کوچک نشان می دهد محتویات این محصولات، (که بیشتر روغن های گیاهی مانند روغن نارگیل، زیتون، رزماری و درخت چای می باشد) احتمالا برای دفع شپش موثرند. البته این محصولات در رده محصولات گیاهی و طبیعی دسته بندی می شوند، بنابراین تحت نظر سازمان غذا و دارو نمی باشند و سلامت و کارامدی آن ها مطابق استاندارد های این سازمان مورد آزمایش قرار نگرفته است.
برای پیشگیری از ابتلا به شپش ها و تخم های آن ها مراحل زیر را انجام دهید:
  • از کودک بخواهید از تماس سرش با سر دوستانش پرهیز کند.
  • به او آموزش دهید که وسایلش را با دیگران به اشتراک نگذارد.
  • به او آموزش دهید که از فضاهای اشتراکی که محل نگهداری لباس هاست دوری کند و از قفسه های جداگانه استفاده کند.
البته توقع اینکه کودک تمام ارتباطات فیزیکی خود را قطع کند کمی نامعقول است. ممکن است کودک تخم شپش را در میان موهای خود داشته باشد اما الزاما به شپش مبتلا نمی شود. بعضی از تخم ها تهی هستند. با این وجود تخم های بزرگتر از 6.5 میلی متر حتی اگر تنها یکی از آن ها دیده شود، می بایست تحت درمان قرار بگیرند تا از امکان شکسته شدن تخم ها پیشگیری شود. تخم هایی که به پوست سر نچسبیده اند احتمالا مربوط به یک آلودگی قدیمی هستند اما می بایست از بین بروند تا موجب آلودگی جدید نشوند.

علائم:

علائم و نشانه های شپش عبارتند از:
  • خارش شدید
  • احساس قلقلک و حرکت چیزی روی سر
  • وجود شپش روی پوست سر، بدن، لباس، ناحیه تناسلی یا دیگر موهای بدن. یک شپش بالغ حدودا به اندازه دانه کنجد یا کمی بزرگتر است.
  • تخم شپش در ساقه مو: این تخم شبیه تخم های ریز بید است. این تخم ها ممکن است با شوره اشتباه گرفته شوند، اما بر خلاف شوره با شانه کردن به سادگی از روی سر نمی ریزند.
  • جوش های ریز قرمز روی پوست
 

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟

معمولا با رعایت اقدامات مراقبتی شخصی می توانید از شر شپش ها خلاص شوید، از جمله این اقدامات می توان مصرف شامپوهای شپش کش بدون نیاز به نسخه پزشک را نام برد.
در موارد زیر به پزشک مراجعه نمایید:
  • شامپوی بدون نسخه شپش ها را از بین نبرد - پزشک می تواند شامپوی نسخه ای قوی تر تجویز نماید.
  • باردار هستید - بدون مشورت با پزشک از هیچ شامپوی شپش کشی استفاده ننمایید.
  • در اثر خاراندن - دچار خراش و جوش های عفونی شده اید.