آرتروز زانو (Knee Osteoarthritis)
تشخیص:
دلایل:
علل ابتلا به آرتروز زانو عبارت اند از:
- توارث : بطوریکه در بعضی از خانواده ها احتمال بروز استئوآرتریت زانو زیاد است
- وزن زیاد موجب افزایش فشار روی زانو شده و احتمال سائیدگی آنرا بیشتر میکند.
- سن : با افزایش سن بیماری بیشتر و شدیدتر میشود.
- جنس : خانم های با سن بیش از پنجاه سال بیشتر در معرض این بیماری هستند.
- ضربه : ضرباتی که در حین ورزش یا آسیب هایی که بدنبال ضربات زانو ایجاد میشوند (مانند شکستگی، دررفتگی، پارگی منیسک و رباط های زانو) میتوانند در دراز مدت موجب استئوارتریت زانو شوند.
- شغل های خاص : که در آنها کارهایی مثل زانو زدن، چمباتمه زدن، راه رفتن بیش از سه کیلومتر در روز، برداشتن اشیاء سنگین تر از 25 کیلو بطور مرتب و مستمر انجام میشوند میتوانند موجب اعمال فشار زیادی روی زانو شده و احتمال بروز سائیدگی مفصل زانو را بیشتر کنند. در شغل هایی مثل کارگرانی که در خطوط تولید کار میکنند، اپراتور های کامپیوتر، هنرمندان حرکات نمایشی، کارگران کارهای سخت مثل کار در معادن یا کار در کشتی احتمال بروز این بیماری بیشتر است.
- ورزش هایی مثل فوتبال، دو استقامت و تنیس بمدت طولانی و زیاد ممکن است احتمال ایجاد استئوآرتریت زانو را زیاد کنند.
مراقبت:
تغییر در روش زندگی
مهمترین این تغییرات شامل کاهش وزن است. بسیاری البته نه همه کسانی که استئوآرتریت زانو دارند، چاق هستند و این وزن زیاد موجب میشود فشار بیشتری به زانو وارد شده که نتیجه آن افزایش شدت درد و پیشرفت بیماری است. گاهی اوقات کاهش فقط چند کیلو گرم وزن میتواند درد زانو را تا حد زیادی کاهش داده و کارآیی زانو را افزایش دهد.
بیمار باید تا حد امکان از دو زانو و چهار زانو نشستن اجتناب کرده و تا حد امکان برای نشستن از صندلی و برای خوابیدن از تختخواب استفاده کند. توالت های سنتی فشار زیادی را به مفصل زانو وارد میکنن. پس به بیماران توصیه میشود تا از توالت های به اصطلاح فرنگی استفاده کنند. استفاده از پله برای این بیماران مناسب نیست و راه پیمایی بر روی زمین های سراشیب یا سربالایی مشکل بیمار را بیشتر میکند.
نوع ورزش هایی که بیمار انجام میدهد هم مهم است. بیمار باید از ورزش هایی که شامل دویدن و جهیدن هستند اجتناب کند. شنا و دوچرخه سواری ورزش های مناسبی برای استئوآرتریت زانو هستند.
نرمش
نرمش جزء بسیار مهمی در درمان است. نرمش میتواند دامنه حرکات زانو را افزایش داده و عضلات اطراف زانو را تقویت کند. برای نیل به این مقصود نرمش های طبی بخصوصی طراحی شده اند که بیمار میتواند زیر نظر فیزیوتراپیست آنها را یاد گرفته و انجام دهد. این نرمش ها چند هدف عمده را دنبال میکنند. در اولین مرحله سعی میشود تا دامنه حرکات زانو توسط نرمش های کششی افزایش یابد.
این نرمش ها سعی در افزایش قابلیت کش آمدن لیگامان ها و کپسول مفصلی و عضلات اطراف زانو دارند تا بدین وسیله دامنه حرکات زانو را افزایش دهند. در مرحله بعد با انجام نرمش های بخصوصی سعی در افزایش قدرت عضلات ران میشود. با افزایش قدرت این عضلات بخصوص عضله چهارسر ران درد زانو تا حد زیادی تخفیف میابد. نرمش های متعددی در مراحل بعدی میتوانند هماهنگی بین کارکرد اجراء مختلف زانو را افزایش داده و بیمار را آماده انجام بهتر حرکات روزمره زندگی کنند.
درمان دارویی
داروهای متعددی در کنترل درد این بیماران بکار برده میشوند. ممکن است درد یک بیمار با داروی خاصی کاهش یابد که این دارو برای بیمار دیگر موثر نباشد. برای هر بیمار ممکن است داروهایی بکار رود که با داروهای بیمار دیگر ممکن است متفاوت باشد. مهمترین دسته دارویی که در کنترل این بیماری کاربرد دارد داروهای ضد التهابی هستند.
سردسته این داروها اسپرین است. بروفن، ایندومتاسین، دیکلوفناک، ناپروکسن، مفنامیک اسید، پیروکسیکام و سلکوکسیب در این دسته دارویی قرار میگیرند. تاثیر این داروها کمابیش مانند یکدیگر است و میتوان آنها را جایگزین یکدیگر کرد. البته این داروها ممکن است در عوارض جانبی قدری با یکدیگر متفاوت بوده و بعضی از آنها ممکن است در بعضی از بیماران تاثیر بیشتری داشته باشد. این داروها التهاب مفصل را کاهش داده و میتوانند درد را تا حدود زیادی کاهش دهند. نیاز بیماران به این داروها متفاوت است.
گاهی درد با مصرف مقدار کمی دارو از بین میرود و گاهی بیمار برای کاهش درد نیاز به مصرف مقدار زیادی از این داروها دارد. گرچه تعدادی از این داروها بدون نسخه پزشک برای بیمار قابل دسترس هستند ولی این داروها مانند هر دارویی ممکن است برای بیمار عوارضی داشته باشند. اگر این داروها بطور مستمر استفاده شوند بعد از مدتی تاثیر آنها کم میشود. همچنین این داروها ممکن است با بعضی دیگر از داروها بطور مثال با داروهایی که برای رقیق کردن خون از آنها استفاده میشود تداخل داشته باشند.
گلوکوزآمین و کندروآیتین سولفات از دسته مکمل های خوراکی هستند و ممکن است در کاهش درد این بیماران موثر باشند. مواد موثر این داروها که همنام خود دارو هستند در واقع مولکول های بزرگی بوده که بطور طبیعی در غضروف مفصلی وجود دارند. این داروها ممکن است از منابع حیوانی تهیه شده و یا بصورت صناعی ساخته شوند. تاثیر این داروها بیشتر در مراحل ابتدایی استئوآرتریت است. گرچه این ها مواد طبیعی هستند و در دسته مکمل های غذایی قرار میگیرند ولی استفاده از آنها ممکن است با بروز عوارضی مثل سردرد، تهوع، استفراغ و ضایعات پوستی همراه باشد.
هیالورنیک اسید از دیگر داروهای مورد استفاده است که معمولا بصورت تزریق داخل مفصلی از آن استفاده میشود.
درمان جراحیاگر درد استئوآرتریت به درمان های غیر جراحی ذکر شده پاسخ ندهد پزشک معالج ممکن است تصمیم به استفاده از درمان های جراحی بگیرد. این درمان ها عبارتند از :
- آرتروسکوپی : استفاده از آرتروسکوپی که در آن لوله های باریکی به داخل مفصل زانو فرستاده میشود و از طریق آنها داخل زانو دیده شده و در صورت لزوم پزشک جراح از طریق آن میتواند اقدامات درمانی را در زانو انجام دهد.
- استئوتومی زانو : در این روش قسمت بالایی استخوان درشت نی و گاهی قسمت پایینی استخوان ران به توسط پزشک در اطاق عمل شکسته شده و استخوان ها در وضعیت جدیدی در کنار هم قرار میگیرند تا امتداد استخوان ها و امتداد مفصل زانو تصحیح شود.
- تعویض مفصل : تعویض مفصل زانو در موارد تخریب شدید مفصلی انجام میشود. در این نوع عمل جراحی قسمت هایی از استخوان سطح مفصلی زانو برداشته شده و با قسمت های مصنوعی جایگزین میشوند.
کمک به خود
یکی از بهترین روشهای معالجه و درمان بیماری تغییر روش زندگی است. در ادامه، توصیه هایی برای مبتلایان به آرتروز زانو داده می شود که این بیماران باید از آن تبعیت کنند:-از انجام حرکات شدید، ناگهانی و غیر معمول زانو خودداری کنید.
-افراد مسن باید از نشستن در وضعیت هایی که نیاز به خم کردن زانو دارد مثل چهار زانو دو زانو نشستن خودداری کنند. به این افراد توصیه می شود حتی الامکان روی زانو ننشینند و برای نشستن از مبل یا صندلی راحتی استفاده کنند. همچنین بهتر است از دستشویی های فرنگی استفاده کنند.
-پیاده روی روزانه در حدی انجام شود که بعد از آن دچار درد زانو نشوندحتی الامکان کمتر از پلکاه بالا پایین بروند. استفاده از سطوح شیب دار به جای پلکان به همه افراد بویژه مبتلایان به درد زانو توصیه می شود.
-در مواردی که آرتروز بسیار پیشرفت کرده، بیماران مبتلا باید پشت میز نماز بخوانند، به این ترتیب که هنگام سجده روی صندلی بنشینند و پیشانی خود را روی میزی که مهر روی آن است قرار دهند.
-همواره باید از کفشهای خوب و با اندازه مناسب استفاده کرد.
از پوشیدن کفشها، صندلها و دمپایی هایی که کف لغزنده دارند خودداری شود. همچنین از پوشیدن کفش های سفت و خشک اجتناب شود. این کفش ها مانع حرکات طبیعی مچ پا می شود و زانوها را در معرض فشار ثانویه و شدید قرار می دهد.
ممکنست تغییر ناگهانی فعالیت روزانه به زانو آسیب برساند لذا بهتر است این تغییرات یکباره صورت نگیرد.
رژیم غذایی
تغذیه مناسب، کلید اصلی جلوگیری از انواع بیماری ها از جمله آرتروز است. اولین مرحله اصلی در درمان آرتروز، رساندن وزن به حد ایده آل می باشد. وزن اضافی باعث ایجاد فشار بر روی مفاصل و در نتیجه عوارض آرتروز می گردد. مصرف بیشتر میوه ها و سبزیجات تازه، ماهی آزاد، دانه ها و غلات سبوس دار توصیه می شود. آجیل، دانه های خوراکی و ماهی باعث کاهش التهاب مفاصل یا آرتروز می شوند.
مصرف چربی های اشباع، روغن های هیدروژنه یا جامد، غذاهای پرچرب و سرخ کرده و شکر توصیه نمی شود، چرا که این مواد غذایی باعث ایجاد اسیدیته بالای محیط داخلی مفاصل شده و این حالت موجب درد بیشتری در مفاصل و در نتیجه التهاب آنها می شود. همچنین غذاهایی که موجب تورم و آب آوردگی می شوند شامل: گندم سیاه، لبنیات، کلیه چربی های حیوانی، مغزها و آجیل ها، دانه های روغنی و کره حاصل از دانه های روغنی بهتر است با احتیاط و برنامه ریزی مصرف شوند.
استفاده از عصا
در آرتروز مفاصل، به ویژه پاها که اندام تحمل کننده وزن هستند، اضافه وزن و چاقی یک عامل نگران کننده محسوب می شود. لذا در کاهش وزن باید اقدام جدی صورت گیرد. استفاده از عصا باعث می شود ۳۰-۲۰ درصد وزن بدن از زانو برداشته شود و یک کارکرد پیشگیرانه دارد و جلوی پیشرفت آرتروز را می گیرد. لازم است در هنگام استفاده از عصا آن را به دست مقابل اندامی که دچار درد و ناراحتی است، داد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی سبب جلوگیری یا معالجه محدودیت حرکتی و تقویت عضلات اطراف مفصل می شود.با تقویت عضلات، مفصل ثبات بیشتری پیدا کرده و مشکلات بیمار کمتر می شود.
علائم:
اولین علامت آرتروز زانو درد مفصل زانو است. این درد با فعالیت بدنی بدتر شده و با استراحت بهتر می شود. هنگام بیدار شدن از خواب بیمار احساس می کند مفاصل او سفت شده اند و پس از ۵ تا ۱۰ دقیقه این حالت از بین می رود. با پیشرفت بیماری آرتروز به مرور زمان دامنه حرکات زانو کم و کمتر شده و ممکن است مفصل خشک و بی حرکت شود. گاهی بدنبال این آرتروز یک کیست در پشت زانو تشکیل می شود و اندازه آن بزرگتر از یک نارنگی است که برداشتن آن ضروری نیست.همچنین برخی مواقع صدای شکستگی از مفصل زانو به گوش می رسد.