فتق دیسک (Herniated disc)
دیسک ستون فقرات کمی شبیه به دونات ژله ای است، با مرکزی نرم و غشای بیرونی محکم و سخت. فتق دیسک که گاهی به آن پارگی دیسک یا دیسک ضعیف شده نیز می گویند وقتی بروز می کند که ماده نرم و ژله ای از طریق یک پارگی در غشای سخت بیرونی، بیرون بزند.
فتق دیسک باعث تحریک اعصاب مجاور و ایجاد درد، بی حسی و ضعف در بازو یا پاها می شود. خیلی از مبتلایان به فتق دیسک هم علامتی حس نمی کنند. بیشتر مبتلایان به فتق دیسک برای اصلاح این وضعیت نیاز به جراحی ندارند.
تشخیص:
چنانچه پزشک بر مبنای سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی پی به وجود فتق دیسک کمر ببرد، انجام آزمایش‌های دیگر ضرورتی نخواهد داشت. در صورت نیاز پزشک به اطلاعات بیشتر یا جواب ندادن درمان پس از ۴ هفته، احتمالاً دستور انجام ام.آر. آی. یا سی. تی. اسکن داده خواهد شد. پرتونگاری (اشعه ایکس) معمولاً برای این عارضه کاربردی ندارد، اما اگر سابقه پزشکی یا معاینه فیزیکی مبین وجود عارضه‌ای جدی‌تر مانند تومور، عفونت، شکستگی یا آسیب عصبی شدید باشد، یا اگر بیمار از پادرد و علائم دیگری رنج ببرد که پس از ۴ هفته درمان غیرجراحی درمان نشده‌اند، پزشک دستور انجام رادیوگرافی خواهد داد.
فرایندهای تشخیص دیسک کمر علاوه بر معاینه فیزیکی و بررسی کامل سابقه پزشکی شامل موارد زیر میشوند:
- پرتونگاری (اشعه ایکس). در این آزمایش تشخیصی از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی برای به دست آوردن تصویرهایی از استخوان‌ها، اندام و بافت‌های داخلی استفاده میشود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). در این روش تلفیقی از آهن‌رباهای بزرگ، رادیوفرکانس‌ها و رایانه جهت ایجاد تصاویر جامع از اندام‌ها و ساختارهای درون بدن مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
- میلوگرام. در این فرایند، رنگ درون مجرای نخاع تزریق میشود تا تصویر کاملاً واضح و آشکاری را از ساختار در پرتونگاری به دست دهد.
- مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی. تی. اسکن یا سی. ای. تی. اسکن). در این روش تصویربرداری تشخیصی، ترکیبی از فن‌آوری رایانه‌ای و پرتونگاری برای تهیه تصاویر محوری یا افقی (موسوم به اسلایس) از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. سی. تی. اسکن تصاویر جامعی را از کلیه‌ی بخش‌های بدن از جمله استخوان‌ها، عضله‌ها، چربی و اندام‌ها به دست می‌دهد. جزییات تصاویر حاصل از این روش بیشتر از تصاویر پرتونگاری اشعه ایکس است.
- الکترومیوگرافی یا عضله‌نگاری برقی (EMG). در این آزمایش تشخیصی، واکنش عضله یا فعالیت الکتریکی در پاسخ به تحریک عصب عضله، اندازه‌گیری میشود.
دلایل:
عواملی وجود دارد که شانس بروز فتق دیسک را در فرد بالا می برد. مثلا کسانی که اضافه وزن دارند فشار زیادی بر دیسک های ستون فقرات کمری شان وارد می شود. شغل برخی افراد تحریک کننده فتق دیسک است: بلند کردن، کشیدن، هل دادن، خم شدن به بغل و چرخیدن های تکراری همگی باعث تحریک فتق دیسک می شوند. برخی نیز از نظر ژنتیکی استعداد ایجاد دیسک را دارند.
دیسک چیست؟
دیسک ها به شکلی محکم بین مهره ها جاسازی شده و توسط رباط ها که رابط استخوان های ستنون فقرات و غلاف اطراف ماهیچه ها هستند، در جای خود نگه داشته شده اند. برای هر دیسک فضای کمی جهت حرکت و سُر خوردن وجود دارد. نقطه ای که بر روی آن مهره ها می چرخند و حرکت می کنند، مفاصل فاست نامیده می شوند. این مفاصل در نواحی مختلف ستون فقرات به طریقی خاص قرار می‌گیرند، به طوریکه حرکات ستون مهره‌ها ممکن است در یک جهت خاص تسهیل و یا محدود گردد. مفاصل فاست از دیسک ها جدا هستند و مهره ها را از خم شدن یا چرخیدن بیش از اندازه محافظت می کنند؛ حرکاتی که می تواند به طناب نخاعی آسیب رسانده و شبکه حیاطی اعصاب را که از ستون فقرات منشا می گیرند تحت تاثیر خود قرار دهد.
دیسک ها جذب کننده ضرباتی هستند که به ستون مهره ها وارد می شود و حرکات را انعطاف پذیر و نرم می کند. از آنجا که دیسک ها مهره ها را از هم جدا کرده و مانع از مالیدن آنها روی هم می گردند، شبیه فنر می باشند. در کودکان، دیسک ها کیسه های پر شده از ژل یا مایع هستند و با افزایش سن این مایع شروع به سخت شدن می کند. در اوایل سنین بزرگسالی، خون رسانی به دیسک ها متوقف میشود و ماده نرم داخلی شروع به سخت شدن می نماید و دیسک خاصیت ارتجاعی کمتری دارد. در سنین میانسالی، دیسک ها سخت هستند و درجه استحکام آنها همانند قطعه ای از لاستیک سخت است. این تغییرات که با افزایش سن بروز پیدا می کند، لایه محافظ بیرونی را ضعیف تر کرده و دیسک ها را مستعد آسیب می کنند.
فتق دیسک چیست؟
مراقبت:
پزشک با در نظر گرفتن نکات زیر درمان خاص دیسک کمر هر بیمار را طرح‌ریزی خواهد کرد:
- سن، وضعیت سلامت عمومی و سابقه پزشکی
- شدت عارضه و گسترش آن
- نوع عارضه
- میزان تحمل در برابر داروها، روش‌ها یا درمانهای خاص
- پیش‌بینی روند بیماری
- نظر بیمار
درمان دارویی
- داروهایی که خرید بدون نسخه‌شان مجاز است. پزشک در صورت ملایم تا متوسط بودن درد پیشنهاد میکند تا این دسته از داروها، برای مثال ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه آنها) یا ناپروکسین و اقلام مشابه را مصرف کنید.
- مسکن‌ها و آرام‌بخش‌ها.اگر مصرف داروهای بدون نسخه سودمند نباشد، پزشک مسکن‌های مخدری مانند کدئین یا ترکیب اکسی‌کدون ـ استامینوفن (اکسی‌کونتین و اقلام مشابه) را برای مصرف کوتاه مدت تجویز میکند. خواب‌آلودگی، حالت تهوع، گیجی و یبوست از اثرات جانبی احتمالی این داروها به شمار می‌روند.
- داروهای درد عصبی. داروهایی نظیر گاباپنتین (نورونتین، گرالیز)، پرگابالین، دولوکستین، ترامادول و آمی‌تریپتیلین غالباً به تسکین درد ناشی از آسیب عصبی کمک می‌کنند. از آنجایی که این داروها در مجموع اثرات جانبی ملایم‌تری در مقایسه با مسکن‌های مخدر به دنبال دارند، گرایش روز افزونی در میان پزشکان برای تجویز آنها به عنوان داروهای تجویزی خط اول برای مبتلایان به درد دیسک کمر ایجاد شده است.
- شل کننده‌های عضلات. شل‌کننده‌های عضلات در صورت ابتلا به اسپاسم یا گرفتگی عضلات تجویز میشوند. خواب‌آلودگی و سرگیجه از اثرات جانبی این داروها به شمار می‌روند.
کمپرس سرد و گرم
گرما درمانی برا ی درمان بیرون زدگی دیسک کمر: گرما درمانی یکی از درمان هایی که توسط خود بیمار برای کاهش گرفتگی ماهیچه ها و نقاط ماشه ای ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر انجام میشود گرما باعث افزایش جریان خون و اکسیژن میشود و به درمان بیمار کمک میکند این درمان باعث کاهش درد و آرامش ماهیچه های دردناک میشود در صورتیکه گرفتگی عضلات و دردهای شدید عضلات اولین مشکل شما است استفاده از حوله های گرم، کمپرس گرم و انواع دیگر شکل های گرما درمانی میتواند، به شما کمک کند و باعث کاهش درد شما شود.
سرما درمانی برا ی درمان بیرون زدگی دیسک کمر: سرما درمانی یا یخ درمانی یکی دیگر از درمان های موثر خانگی است که برای درمان التهابات و آسیب دیدگی بافت های نرم استفاده میشود. در موارد درد ناشی از بیرون زدگی دیسک کمر کمپرس های یخ، بسته های ژل یخ میتواند باعث کاهش درد والتهابات در اطراف عصب های ستون فقرات که تحریک شده اند و یا تحت فشار هستند، شود.
فیزیوتراپی
از فیزیوتراپی و طب فیزیکی گاهی اوقات با اصطلاح توانبخشی عملکرد یاد میشود. پزشک جهت بهبود و حفظ توانایی‌های کاربردی ضروری برای انجام فعالیت‌های زندگی روزمرّه فیزیوتراپی را تجویز میکند. احتمال دارد فیزیوتراپی در درمان بدون جراحی دیسک کمر و محافظه‌کارانه پارگی و بیرون زدگی گنجانده شود یا به عنوان مراقبت پس از عمل جراحی در نظر گرفته شود. دکتر فیزیوتراپی متخصص ماهر و دارای مجوزی است که در زمینه‌ی درمانهای فعال و غیرفعال و زیست‌مکانیک آموزش دیده است. شماری از دکترهای فیزیوتراپی متخصص بخشی از بدن هستند یا با بیماران جهت رفع مشکل خاصی مانند گردن درد یا کمر درد کار می‌کنند. پس از آن که پزشک شما را به دکتر فیزیوتراپی معرفی کرد، او به نوبه‌ی خود بر مبنای تجویز پزشک معرف، برنامه خاص درمان دیسک کمر را طرح‌ریزی می‌نماید. در این برنامه اهداف درمانی و شرایط کنونی شما لحاظ میشود. این برنامه به تدریج تغییر می‌یابد و با افزایش آمادگی جسمی و نیازهای‌تان گسترش داده میشود. چنین برنامه‌ای احتمالاً یکی از سه درمان زیر یا تمام آنها را دربرمی‌گیرد:
- درمان غیرفعال بدون مشارکت بیمار، یا با همکاری اندک وی، انجام میشود. دکتر فیزیوتراپی درمان شامل ماساژ، کشش و اولتراسوند را بر روی بیمار پیاده میکند.
- درمانهای فعال شامل تمرین‌های درمانی جهت افزایش انعطاف‌پذیری، قدرت، تعادل، هماهنگی و تحمل میشوند.
- زیست‌مکانیک اصلاح وضعیت اندامی و آموزش شیوه صحیح و ایمن حرکت دادن بدن را دربرمی‌گیرد.
ورزش و حرکات اصلاحی
درمان دیسک کمر با ورزش به شما کمک میکند که به آسانی حرکت کنید واحساس بهتری داشته باشید. اما زمان شروع این حرکات اصلاحی ممکن است با درد بیشتری در مفصل کمر مواجه شوید این طبیعی است اما بسیار مهم است که به دردهایی که در حین و بعد از انجام تمرینات ایجاد میشود، توجه شود. درصورتیکه درد در همان قسمت ایجاد شود یا از ساق پا و باسن به ناحیه میانی ستون مهره ها گسترش یابد انجام تمرینات را ادامه دهید گسترش درد از ساق پا و باسن به نواحی دیگر میتواند نشانه های خوبی برای درمان دیسک کمر باشد.
ممکن است در نگاه اول، انجام این همه تمرین و ورزش دیسک کمر دشوار به نظر برسد، اما بر اساس پژوهش‌ها هر چقدر توانایی انجام تمرین‌ها افزایش یابد، درد و علائم دیگر نیز سریع‌تر از بین خواهند رفت.
از جمله نکات مهم در حرکات اصلاحی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در صورتیکه درد در ساق پا و باسن شدیدترشد یا دردهایی که قبلا سابقه نداشته است ایجاد شد انجام تمرینات را متوقف کنید.
- به ترتیب انجام تمرینات دقت کنید وتوجه کنید که درد چگونه قبل از انجام حرکت بعدی تغییر می کند.
- در صورتیکه درد بلافاصله بعد از انجام تمرینات شدید تر شد یا در روز بعد از تمرین هم در بدن پایدار بود انجام تمرینات را موقف کنید.
تزریق
تزریق در فضای اپیدورال کمری جهت تسکین درد کمر و پا انجام میشود. ناحیه کمری ستون مهره‌ها، متشکل از پنج جسم مهره‌ای، دیسک‌ها، رباط‌ها (لیگامان‌ها)، کودا اکوینا (انتهای نخاع) و پنج جفت ریشه عصبی از نزدیکی کمر آغاز میشود. پزشک معالج بر اساس معاینه فیزیکی و عصب‌شناختی و آزمایش‌های تصویربرداری تشخیص می دهد که در کجا ریشه عصب مهره‌های کمری تحت فشار قرار دارد. فشار آمدن به عصب باعث ملتهب شدن و التهاب به نوبه‌ی خود موجب بروز کمردرد میشود.
مزایای تزریق در فضای اپیدورال کمر
- علائم، درد و التهاب عصب را کاهش می‌دهد.
- اطلاعات تشخیصی مهمی را در اختیار پزشک می‌گذارد و به این وسیله مشخص میشود که دقیقاً کدام ریشه عصبی به کمر درد دامن می‌زند.
کمربند طبی
پزشک بستن کمربند طبی را برای حمایت از کمر، تسکین درد یا ثابت نگه داشتن ستون مهره‌ها در مواجهه با عارضه‌هایی چون کیفوز در نوجوانان توصیه میکند. نوع کمربند بسته به تشخیص پزشک و برنامه درمانی تعیین میشود. از کمربند طبی میتوان در کنار درمانهای غیرجراحی دیگری چون مصرف داروهای شل کننده عضلات و فیزیوتراپی استفاده کرد. بستن کمربند طبی پس از انجام عمل جراحی دیسک کمر شامل خشک کردن مهره‌ها یا فیوژن جهت تسریع دوره بهبود ضروری است. پزشک دستورات لازم را در خصوص نحوه بستن کمربند، زمان استفاده از آن، مدت بستن کمربند در هر روز و طول دوره درمان ـ چند هفته یا چند ماه ـ ارائه می‌دهد؛ همچنین دلیل بستن کمربند و مزایای بالقوه‌ی آن را در درمان دیسک کمر توضیح می‌دهد.
طب سوزنی
امروزه طب سوزنی به عنوان یکی ازدرمان های جایگزین برای درمان دیسک کمر استفاده می شود. این روش با قرار دادن سوزن های کوچکی در نقاط خاصی از بدن باعث ایجاد انرژی در بدن میشود. زمانیکه سوزن ها با موفقیت در محل های مورد نظر فرو برده شدند بیماران ممکن است با علائمی مانند سوزش، بی حسی و افزایش حرارت همراه با درد در نواحی از بدن که درمان صورت گرفته است مواجه شوند. متخصصان این روش، به شما خواهند گفت که این روش باعث تحریک اندروفین و منجر به کاهش درد و علائم مرتبط با بیرون زدگی دیسک کمر میشود. همچنین این متخصصان نواحی که عصب های خاص بدن قرار گرفته اند و تحت فشار هستند و باعث ایجاد درد شده اند را مشخص می کنند و سپس سوزن را به صورت صحیح در آن محل قرار میدهند. افرادی که تمایل به انجام درمان دیسک کمر با طب سوزنی دارند باید مطمئن باشند که این روش تحت نظر یک متخصص با مهارت با استفاده از سوزن های ضدعفونی شده و در مکان های مطمئن و معتبر انجام شود.
آب درمانی
از زمان های قدیم آب درمانی به عنوان یک روش برای درمان انواع مختلف بیماری ها مانند درد کمر و گردن استفاده میشده است در حالیکه نیاکان و گذشتکان ما برای استفاده از این روش باید یک چشمه آب گرم پیدا می کردند، امروزه با اختراع تکنولوژیهای جدید و در دسترس بودن آن به آسانی میتوان از این روش درمانی استفاده کرد. آب درمانی به ورزش در آب هم گفته میشود. این روش با نوع ساده آب درمانی که بوسیله یک حمام آب گرم انجام می شود، متفاوت است وشامل تمرینات ایروبیک در آب است. مشورت با پزشک برای انتخاب نوع درمان بوسیله آب درمانی باعث کاهش درد و درمان دیسک کمر شما می شود.
انجام اقدام‌های زیر به تسکین درد دیسک کمر کمک میکند:
استراحت کردن. موقعیتی را پیدا کنید که در آن احساس راحتی می‌کنید؛ شاید ترجیح دهید تا روی زمین یا تختی با سفتی متوسط دراز بکشید و زیر سر و زانوها بالش کوچکی را قرار دهید. شاید یا خوابیدن روی یک سمت از بدن و گذاشتن بالش بین زانوها احساس راحتی بیشتری کنید. در هر صورت، مدت طولانی در یک حالت قرار نگیرید.
پیاده‌روی. هر دو تا سه ساعت یک‌بار مدت کوتاهی (10 تا 20 دقیقه) روی سطحی هموار (بدون شیب، پله یا برآمدگی) راه بروید. تنها تا زمانی راه بروید که احساس درد نکنید، از پیمودن
مسافت‌های طولانی که منجر به بروز درد میشود بپرهیزید.
مصرف مسکن در صورت نیاز. این داروها معمولاً زمانی بهترین نتیجه را به دست میدهند که طبق یک زمان‌بندی مشخص مصرف شوند نه این که صرفاً هنگام شدید شدن درد دیسک کمر به آنها روی آورده شود.
جراحی
خوشبختانه انجام عمل جراحی برای تعداد انگشت شماری از بیماران مبتلا به دیسک کمر ضرورت می‌یابد. ممکن است پزشک معالج در صورت موفقیت‌آمیز نبودن درمانهای محافظه‌کارانه و نگهدارنده در تسکین علائم پس از گذشت 6 هفته، به ویژه هنگام رویارویی با موارد زیر عمل جراحی را پیشنهاد دهد:
- کرختی یا ضعف
- دشواری در ایستادن یا راه رفتن
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
جراحان در بسیار از موارد تنها قسمت برآمده‌ی دیسک کمر را برمی‌دارند. با این وجود، برداشتن کل دیسک نیز به ندرت ضرورت می‌یابد. احتمال دارد در این قبیل موارد نادر لازم باشد تا مهره‌ها توسط ابزاری فلزی به یکدیگر متصل شوند تا ستون فقرات پایدار شود. جراح به ندرت پیشنهاد می‌دهد تا دیسک مصنوعی بین مهره‌ها قرار داده شود.
علائم:
- درد پا یا بازو: اگر فتق دیسک در ستون فقرات کمری اتفاق افتاده باشد درد شدیدی در باسن، ران و ساق پا حس خواهید کرد. ممکن است درد قسمتی از پا را نیز درگیر کند. اگر فتق دیسک در ستون فقرات گردنی باشد درد شدیدی در شانه و بازوها احساس خواهید کرد. سرفه، عطسه یا حرکت ستون فقرات به سمتی خاص باعث انتشار درد به سمت بازو یا پا می گردد.
- بی حسی یا سوزن سوزن شدن: اعصاب تحت فشار در دیسک باعث بی حسی و سوزن سوزن شدن اندام مربوطه می شوند.
- ضعف: اعصاب تحریک شده در عضلات باعث ضعیف شدن عضله می شوند. این وضعیت باعث تلوتلو خوردن فرد یا عدم توانایی وی در بلند کردن یا نگه داشتن اشیاء می گردد.
عوارض فتق دیسک
اگر علائم زیر را مشاهده کردید حتما به پزشک مراجعه کنید:
- بدتر شدن علائم: درد، بی حسی یا ضعف ممکن است به حدی برسد که نتوانید فعالیت های روزانه خود را انجام دهید.
- اختلال عملکرد روده و مثانه: مبتلایان به سندرم دم اسب ممکن است به بی اختیاری ادرار یا اشکال در ادرار کردن حتی با وجود پر بودن مثانه مبتلا شوند.
- بی حسی زین اسبی: در بی حسی زین اسبی نواحی از بدن که در تماس با زین اسب است؛ داخل ران، پشت پاها و نواحی اطراف مقعد دچار بی حسی پیش رونده می شوند.