مثانه بیش فعال (Overactive Bladder)

مثانه بیش‌فعال یک بیماری نیست. بلکه نامی است که به گروهی از علائم آزاردهنده ادراری داده شده است. شایع‌ترین علامت این وضعیت، اضطرار ناگهانی و غیرمنتظره برای ادرار کردن است که نمی‌توانید آن را کنترل کنید. در بعضی افراد، این اضطرار منجر به بی‌اختیاری ادرار می‌شود. از دیگر علائم آن می‌توان به دفعات زیاد ادرار کردن در طول روز و شب اشاره کرد.
همان‌طور که اشاره شد، اضطرار قوی و ناگهانی ادرار کردن، تحت عنوان «فوریت» شایع‌ترین علامت این وضعیت است. شاید شما نگران باشید که نتوانید خود را به موقع به توالت برسانید. همچنین ممکن است پس از احساس این اضطرار، ادرارتان تراوش کند یا شاید هم نکند.
به مثانه بیش فعال گاهی مثانه تحریک پذیر هم می گویند.

 

تشخیص:

برای تشخیص مثانه بیش فعال از مجموعه ای از موارد زیر می توان استفاده کرد:
  • اخذ شرح حال از بیمار که خیلی کمک کننده است.
  • انجام آزمایش و کشت ادرار
  • تست یورودینامیک یا همان نوار مثانه که در مورد حجم مثانه، قابلیت انقباضی آن و فشارهای داخل مثانه و مجرای ادرار کمک زیادی می کند.
  • سیستوسکوپی که با آن می توان به دقت مثانه و مجرا و ضایعات احتمالی در داخل آن مثل سنگ و تومور را تشخیص داد.

دلایل:

مثانه بیش‌فعال یک بیماری نیست. بلکه نامی است که به گروهی از علائم آزاردهنده ادراری داده شده است. شایع‌ترین علامت این وضعیت، اضطرار ناگهانی و غیرمنتظره برای ادرار کردن است که نمی‌توانید آن را کنترل کنید. در بعضی افراد، این اضطرار منجر به بی‌اختیاری ادرار می‌شود. از دیگر علائم آن می‌توان به دفعات زیاد ادرار کردن در طول روز و شب اشاره کرد.
مثانه بیش‌فعال زمانی بروز می‌کند که سیگنال‌های نورونی میان مغز و مثانه به مثانه می‌گویند که باید تخلیه شود، حتی اگر کاملا هم پر نشده نباشد. مثانه بیش‌فعال همچنین می‌تواند زمانی رخ دهد که عضلات مثانه شما بیش‌فعال بوده و قبل از آنکه مثانه پر شود، دچار انقباض می‌شود. نتیجه این اضطرار قوی و ناگهانی برای ادرار کردن، همان است که شما نمی‌توانید خروج ادرار را کنترل کنید.

عوامل خطر

خطر بروز مثانه بیش‌فعال با افزایش سن بیشتر می‌شود. البته این مسئله به این معنا نیست که علائم آن با افزایش سن به درمان پاسخ نمی‌دهند. هم زنان و هم مردان در معرض خطر ابتلا به این وضعیت قرار دارند. زنانی که در مرحله یائسه شدن هستند و مردانی که مشکلات پروستات دارند، به‌نظر می‌رسد بیشتر در معرض خطر باشند.
از جمله عوامللی که باعث مثانه بیش فعال می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
  • اختلالات عصبی مثل بیماری پارکینسون، سکته مغزی و مالتیپل اسکلروزیس (ام.اس).
  • دریافت مایعات زیاد، عملکرد ضعیف کلیه ها یا دیابت.
  • داروهای ادرار آور یا داروهایی که لازم است با آب فراوان میل شوند نیز ممکن است حجم ادرار را زیاد کنند.
  • عفونت های حاد دستگاه ادراری که می تواند علائمی مشابه مثانه بیش فعال ایجاد کند.
  • اختلالات مثانه مثل تومورها یا سنگ های مثانه
  • عواملی که مانع خروج ادرار می شوند مثل بزرگ شدن پروستات، یبوست یا جراحی های قبلی که برای درمان دیگر اشکال بی اختیاری صورت گرفته است.
  • استفاده از مواد غذایی که غنی از تحریک‌کننده‌های مثانه باشند (مانند کافئین، الکل و غذاهای بسیار تند) می‌توانند علائم بعضی افراد را افزایش دهند.
  • افزایش سن و کاهش عملکرد شناختی که ممکن است تشخیص سیگنال های مغزی را برای مثانه سخت کند.
  • سختی در راه رفتن و عدم توانایی در رساندن خود به دستشویی که می تواند منجر به نیاز شدید به تخلیه مثانه شود.
  • تخلیه ناقص مثانه که منجر به علائمی مشابه مثانه بیش فعال می گردد چرا که فضای کمی برای ذخیره ادرار باقی مانده.
  • یبوست

اغلب علت مثانه بیش فعال مشخص نیست.

مراقبت:

مثانه بیش‌فعال می‌تواند در محل کار، زندگی اجتماعی، ورزش و خواب فرد مبتلا اختلال ایجاد کند. اما شما نباید به علائم مثانه بیش‌فعال اجازه دهید که زندگی شما را محدود کنند. درمان‌هایی وجود دارند که به شما کمک می‌کنند. اگر فکر می‌کنید مبتلا به مثانه بیش‌فعال شده‌اید، بهتر است با پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید. البته درمان‌هایی نیز در دسترس قرار دارند که می‌توانند به مدیریت این وضعیت کمک کنند. پزشکان متخصص ممکن است از یک یا چندین روش استفاده کنند تا این وضعیت را بهبود بخشند.
 

تغییرات سبک زندگی و دارودرمانی

 
  • محدود کردن مواد غذایی تحریک کننده مثانه: بعضی افراد با کاهش مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تحریک کننده مثانه علائم خود را کاهش می‌دهند. شایع‌ترین این مواد غذایی عبارتند از کافئین، چایی، الکل، سودا، دیگر نوشیدنی‌های گازدار، مرکبات و غذاهای پرادویه. شما می‌توانید در مرحله اول تمامی این مواد غذایی را از رژیم غذایی روزانه خود حذف و سپس، یکی یکی آنها را اضافه کنید. زمانی که متوجه شدید کدام یک از آنها علائم شما را بدتر می‌کنند، آنها را حذف کنید.
  • خاطرات نویسی مثانه: به مدت چند روز تعداد دفعاتی را که مجبورید به توالت بروید، یادداشت کنید، چون این کار به شما و پزشکتان کمک می‌کند علائم شما را بهتر درک کنند. این بازنویسی ممکن است الگوی خاص علائم شما را مشخص کند. به‌طور مثال، آیا علائم شما پس از مصرف غذاهای تند و پر ادویه بدتر می‌شوند؟ آیا زمانی که به اندازه کافی مایعات ننوشیده‌اید، این علائم بدتر می‌شوند؟
  • دو بار ادرار کردن: این روش ممکن است به بعضی افراد کمک کند تا مثانه خود را به‌طور کامل تخلیه کنند. پس از ادرار کردن، برای چند ثانیه منتظر بمانید و سپس تلاش کرده تا دوباره مثانه خود را تخلیه کنید.
  • ادرار کردن زمان بندی شده و بازآموزی مثانه: بازآموزی مثانه به معنای آموزش به خود برای تاخیر انداختن رفتن به دستشویی است. ابتدا با تاخیرهای کوچک شروع کنید؛ مثلا وقتی احساس کردید بایید به دستشویی بروید 30 دقیقه صبر کنید و سپس به تدریج روی خود کار کنید و سعی کنید هر 3 تا 4 ساعت یک بار به دستشویی بروید. تربیت مثانه فقط زمانی ممکن است که قادر باشید عضلات کف لگن را سفت و منقبض کنید.
  • ورزش های تقویت کننده عضلات کف لگن: تقویت عضلات کف لگن به شما کمک می کند انقباضات غیرارادی مثانه را متوقف کنید. پزشک یا فیزیوتراپ به شما کمک می کند روش انجام صحیح این ورزش ها را بیاموزید.
  • وزن متعادل: کم کردن وزن اضافه نیز یکی از راه های کاهش علائم است. کم کردن وزن در بی اختیاری ادراری استرسی نیز بسیار کمک کننده است.
  • پدهای جاذب: استفاده از پدهای جاذب یا زیرپوش، به شما اطمینان خواهد داد که اتفاقات غیرمنتظره که ممکن است باعث خجالت شما شود نمی افتد. در نتیجه از شرکت در اجتماع خود را منع نخواهید کرد.
 

ورزش‌های تلنگر سریع

این ورزش‌ها که مربوط به عضلات کف لگن هستند، کمک می‌کنند تا عضلات مثانه شما در زمان انتقباض ریلکس شوند. برای انجام این ورزش مراحل زیر را دنبال کنید.
پیدا کردن صحیح عضله: برای اینکه عضله کف لگن را تشخیص دهید و سپس با ورزش کردن آن را تقویت کنید، روشی که پیشنهاد شده است این است که حین ادرار کردن آن را متوقف کنید. اگر موفق به انجام این کار شوید عضله صحیح را تشخیص داده و پیدا کرده اید. حال می توانید این ورزش را هر زمان که دوست داشتید انجام دهید.
روش انجام حرکت: می توانید روی زمین دراز بکشید. سپس عضله کف لگن را منقبض کرده و 5 ثانیه در این ححالت بمانید و سپس 5 ثانیه استراحت کنید. 4 تا 5 بار این حرکت را تکرار کرده و به تدریج زمان انقباض را به 10 ثانیه افزایش دهید. 10 ثانیه نیز استراحت کنید.
تمرکز: روی حرکت تمرکز کنید و سعی کنید فقط عضله کف لگن را منقبض کنید؛ عضلات شکم، ران یا باسن را منقبض نکنید. نفس را حین انجام تمرین حبس نکنید. در طول تمرین آزادنه دم و بازدم کنید.
تکرار: این تمرین را 3 بار در روز و هر بار 10 مرتبه تکرار کنید.

 

دارودرمانی

اگر تغییر سبک زندگی نتواند به فرد مبتلا کمک کرده و به اندازه کافی علائم وی را برطرف کند، پزشک ممکن است برای کمک به مدیریت علائم داروهایی را تجویز کند. این داروها می‌توانند به تنهایی یا همراه با روش‌های بالا به کار گرفته شوند. داروهایی که برای این منظور تجویز می‌شوند، با ریلکس کردن عضله مثانه، کمک می‌کنند تا از انقباضات آن در زمان غیرصحیح جلوگیری شود. این داروها یا خوراکی بوده یا به صورت ژل یا برچسب‌های پوستی برای بیمار تجویز می‌شود. عوارض جانبی شایع آنها عبارتند از خشکی دهان و چشم، یبوست و تاری دید. پزشک از شما می‌خواهد که به دقت تغییرات را در خود پیگیری کرده و هرگونه عارضه جانبی را گزارش دهید. برای به‌دست آوردن بهترین نتیجه، شاید پزشک مجبور باشد دوز دارو را تغییر داده یا در کل نوع دارو را عوض کند.
دیگر گزینه‌های درمانی: اگر تغییرات سبک زندگی یا داروهای تجویزی در مدیریت مثانه بیش‌فعال موفق نباشند، اورولوژیست روش هایی چون تزریق در مثانه (تزریق بوتوکس، پروتئینی گرفته شده از باکتری خاص که باعث بیماری بوتولیسم می شود و در دوزهای پایین خاصیت درمانی دارد)، تحریک مثانه و نهایتا جراحی را استفاده می کند.

علائم:

اگر شما مبتلا به مثانه بیش‌فعال هستید، ممکن است علائم زیر را هم داشته باشید:
بی‌اختیاری ادراری: شاید احساس اضطرار برای ادرار کردن منجر به بی‌اختیاری ادرار شده و واقعا زمان کافی را برای رساندن خود به توالت پیدا نکنید. این نوع از بی‌اختیاری تحت عنوان «بی‌اختیاری اضطراری ادراری» نامیده می‌شود. باید بدانیم که این حالت، متفاوت از «بی‌اختیاری استرسی ادراری» است، زیرا در این وضعیت در حین عطسه کردن، خندیدن یا دیگر فعالیت‌های فیزیکی ادرار چکه می‌کند.
 
تکرر ادرار: شاید مجبور باشید بیش از 8 بار در روز به توالت بروید. البته این تعداد دفعات، از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما بسیاری از متخصصان تعداد دفعات ادرار کردن در روز را که بیش از 8 بار باشد، تکرر ادرار می‌نامند.
 
ادارار کردن در شب: بیدار شدن از خواب، بیش از 1 بار در شب برای ادرار کردن، از دیگر علائم این وضعیت است.